خیر / ویژگی های اهل خیر
جامعه ی اهل خیر نیز برخوردار از علائم و نشانه هایی است که در احادیث معصومین علیهم السلام به ویژه نبی مکرم اسلام به آن ها اشاره شده است…
***************************************************************
پدید آورنده: سید علی شاهچراغی
دسته بندی: خطبه
«خیر / ویژگی های اهل خیر»
از مطالبی که در روایات معصومین علیهم السلام در مورد خیر به آن بر می خوریم نشانه ها و علائم اهل خیر می باشد که تحت عنوان علائم فردی و خیر در خانواده و جامعه مورد بررسی قرار می گیرد:
علائم فردی:
از منظر روایات اهل بیت عصمت و طهارت کسی می تواند در زمره اهل خیر داخل گردد که متصف به خصائص ممتازی باشد که از جمله ی آن هاست:
-
پاکدامنی و اخلاق حسنه
از وجود مقدس پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله نقل گردیده است:
«مَنْ اُعْطِىَ اَرْبَعَ خِصالٍ فِى الدُّنْیا فَقَدْ اُعْطِىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ وَ فازَ بِحَظِّهِ مِنْهُما؛ وَرَعٌ یَعْصِمُهُ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ یَعیشُ بِهِ فِى النّاسِ وَ حِلْمٌ یَدْفَعُ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَزَوجَةٌ صالِحَةٌ تُعینُهُ عَلى اَمْرِ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ»[۱]
«به هر کس در دنیا چهار خصلت داده شود، خیر دنیا و آخرت به او داده شده و بهره خویش را از آن دو برگرفته است: تقوایی که او را از حرام های خدا باز دارد، اخلاق خوشی که با آن در میان مردم زندگی کند، حلمی که با آن جهالت نادان را از خود دور سازد و زنی شایسته که در کار دنیا و آخرت او را یاری رساند»
و امیرالمؤمنین علیه السلام در بیانی می فرمایند:
«إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً عَفَّ بَطْنُهُ وَ فَرْجُهُ»[۲]
«اگر خداوند خیر بنده اش را بخواهد، شکم و فرجش را عفیف می کند»
-
ذکر و یاد خدا
از نبی مکرم اسلام هم چنین روایت شده است:
«مَنْ أُعْطِيَ لِسَاناً ذَاكِراً فَقَدْ أُعْطِيَ خَيْرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ»[۳]
«آن كس كه خدا زبانى به او داده كه به ذكر پروردگار مشغول است، خير دنيا و آخرت به او داده شده است»
-
بصیرت و آگاهی
رسول خدا صلی الله علیه و آله در این زمینه می فرماید:
«إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْرًا فَتَحَ لَه قُفْلَ قَلبِهِ وجَعَلَ فِيهِ اليَقينَ وَالصِدقَ وَجَعَلَ قَلبَهُ واعِياً لِما سَلَكَ فِيهِ وَجَعَلَ قَلبَهُ سَلِيماً وَلِسانَهُ صادِقاً وَخَلِيقَتَهُ مُستَقِيمَةً وَجَعَلَ أُذُنَهُ سَمِيعَةً وَعِينَهُ بَصيرَةً»[۴]
«هنگامی که خدا برای بنده ای خیر بخواهد، قفل دلش را می گشاید و در آن یقین و راستی می کارد، و دلش را پذیرای آنچه در آن است قرار می دهد. قلبش را سلیم، زبانش را راستگو، اخلاقش را درست، گوشش را شنوا و چشمش را بینا قرار می دهد»
-
کلید کارهای نیک
آن‌حضرت هم چنین می فرمایند:
«عند اللَّه خزائن الخير و الشّرّ مفاتيحها الرّجال، فطوبى لمن جعله اللَّه مفتاحا للخير مغلاقا للشّرّ، و ويل لمن جعله اللَّه مفتاحا للشّرّ مغلاقا للخير»[۵]
«معدن هاى خير و شر، نزد خداوند است و كليدهاى آن، مردانند. پس خوشا به حال كسى كه خدا او را كليد خير و قفل شر قرار داده است و واى بر كسى كه خدا او را كليد شر و قفل خير ساخته است»
-
گشادگی سینه
امام صادق علیه السلام نیز این خصیصه را مطرح فرموده اند:
«أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَإِذَا أَعْطَاهُ ذَلِكَ نَطَقَ لِسَانُهُ بِالْحَقِّ وَ عَقَدَ قَلْبَهُ عَلَيْهِ فَعَمِلَ بِهِ فَإِذَا جَمَعَ اللَّهُ لَهُ ذَلِكَ تَمَّ لَهُ إِسْلَامُهُ»[۶]
«هرگاه خدا اراده خیر به بنده ای کند، سینه اش را برای پذیرش اسلام شرح می دهد، پس وقتی شرح صدر به او عطا کرد، زبانش را به حق گویا می کند و قلبش را دلبسته حق می گرداند، وقتی این دو را برای او قرار داد، اسلامش کامل گردد»
-
پاک شدن قبل از مرگ
حضرت رسول صلوات الله علیه و آله در حدیث ذیل، طهارت از قذارات و گناهان و پلیدی ها را ویژگی دیگر اهل خیر می شمارد:
«اِذا اَرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَیراً طَهَّرَهُ قَبلَ مَوتِهِ قِیلَ مَا طَهورُ العَبدِ؟ قَالَ: عَملٌ صالِحُ یُلهِمُهُ اِیّاهُ حَتّی یَقبضهُ عَلیه»[۷]
«وقتی خداوند خیر کسی را بخواهد، قبل مرگ او را پاک می کند. سؤال شد: چگونه؟ حضرت فرمود: عمل صالح به او الهام می شود تا آن که جان دهد»
-
واعظ درونی
و نیز از آن حضرت نقل گردیده است:
«إِذَا أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَى بِعَبْدٍ خَيْرًا، جَعَلَ لَهُ وَاعِظًا مِنْ نَفْسِهِ يَأْمُرُهُ وَيَنْهَاهُ»[۸]
«وقتى خدا براى بنده اى نيكى خواهد، واعظى از نفس وى بر او گمارد كه او را به كار نيك وادارد و از كار بد باز‌دارد»
-
دین‌شناسی
پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله دین شناسی را نشانه ی دیگر اهل خیر معرفی می کند:
«إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ، وَ زَهَّدَهُ فِی الدُّنْیَا، وَ بَصَّرَهُ بِعُیُوبِ نَفْسِهِ»[۹]
«چون خدا خیر بنده ای را خواهد، او را نسبت به دین دانشمند و نسبت به دنیا بی رغبت کند و به عیب هایش بینا سازد»
-
مدیریت در زندگی
مدیریت در زندگی از دیگر ویژگی هایی است که اهل خیر از آن برخوردار می باشند. امیرالمؤمنین در این خصوص فرموده است:
«إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً أَلْهَمَهُ الِاقْتِصَادَ وَ حُسْنَ التَّدْبِیرِ وَ جَنَّبَهُ سُوءَ التَّدْبِیرِ وَ الْإِسْرَافَ»[۱۰]
«هرگاه خداوند خیر بنده ای را بخواهد، به او صرفه جویی و حسن تدبیر عطا کند و از بی تدبیری و اسراف دورش سازد»
-
قناعت
و نیز آن حضرت علیه السلام می فرمایند:
«اِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً أَلْهَمَهُ الْقَنَاعَةَ وَ أَصْلَحَ لَهُ زَوْجَهُ»[۱۱]
«هرگاه خدا برای بنده اش خیر بخواهد، به او قناعت عطا کند و همسرش را شایسته گرداند»
-
هشدار در خواب
و در روایتی دیگر فرموده اند:
«إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْرًا عاتَبَهُ فِى مَنامِهِ»[۱۲]
«اگر خداوند خیر بنده اش را بخواهد، او را در خواب هشدار می دهد»
خیر در خانواده
رسول خدا صلوات الله علیه و آله در حدیث ذیل، خانواده ای که اهل خیر است را برخوردار از ویژگی هایی می دانند:
«إذا أرادَ اللّه ُ بأهلِ بَيْتٍ خَيرا فَقّهَهُم في الدِّينِ، و وقَّرَ صَغيرُهُم كبيرَهُم، و رزَقَهُمُ الرِّفقَ في مَعيشَتِهِم، و القَصْدَ في نَفَقاتِهِم، و بَصّرَهُم عُيوبَهُم فيَتُوبوا مِنها، و إذا أرادَ بِهم غيرَ ذلكَ تَرَكهُم هَمَلاً»[۱۳]
«وقتی خداوند براى اهل خانه اى نيكى خواهد، آنان را در كار دين دانا سازد و خردسالان شان سالخوردگان شان را محترم دارند و مدارا در معيشت و اعتدال در خرج را نصيب آن ها سازد و عيوب شان را به آن ها بنماياند تا از آن بازگردند و اگر براى آن ها جز اين خواهد، به خودشان واگذارشان كند»
جامعه ی اهل خیر
جامعه ی اهل خیر نیز برخوردار از علائم و نشانه هایی است که در احادیث معصومین علیهم السلام به ویژه نبی مکرم اسلام به آن ها اشاره شده است؛ آن حضرت صلوات الله علیه و آله می فرمایند:
-
کثرت عالمان
«إذا أرادَ اللّه ُ بقَومٍ خَيرا أكثَرَ فُقَهاءَهُم و أقَلَّ جُهّالَهُم»[۱۴]
«هرگاه خداوند خیرخواه گروهی باشد، عالمان آن ها را زیاد کرده و نادان هایشان را کم می کند»
-
اقتصاد و میانه روی
این حدیث ارزشمند نیز از آن حضرت نقل گردیده است:
«إنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى إذا أرادَ بقَومٍ بَقاءً أو نَمـاءً رزَقَهُـمُ القَصْـدَ و العَفافَ»[۱۵]
«هرگاه خداوند تبارك و تعالى ماندگارى یا رشد ملّتى را بخواهد، میانه روى و پاكدامنى را روزی شان مى كند»
-
حکومت خردمندان
و در جای دیگر می فرماید:
« إذا أرادَ اللَّهُ بِقَومٍ خَيرَاً وَلَّى عَلَيهِم حلماءهم و قضى بينهم علمائهم و جعل المال في سمحائهم و إذا أراد بقوم شرّا ولّى عليهم سفهائهم و قضى بينهم جهّالهم و جعل المال في بخلائهم»[۱۶]
«وقتى خداوند براى قومى نيكى خواهد، خردمندان شان را بر آن ها فرمان روا سازد و دانشمندان شان ميان آن ها قضاوت كنند و مال را به دست بخشندگان دهد و وقتى براى قومى بدى خواهد، سفيهان شان را بر آن ها فرمان روا سازد و نادانان ميان آن ها قضاوت كنند و مال را به‌دست بخيلان شان دهد»
-
عمر طولانی و شکر
و نیز فرمودند:
«اِذا اَرادَ اللهُ بِقَومٍ خَيراً اَمَدَّ لَهُم فِي العَمرِ وَ اَلهَمَهم الشُكرَ»[۱۷]
«وقتى خداوند براى قومى نيكى خواهد، عمرشان را دراز و زبانشان را به شكر باز كند»
خیر الناس
موضوع دیگری که مرتبط به مسأله ی خیر می باشد و طرح آن در ادامه ی مطالب مناسب می باشد، مطلبی است که در روایات ما تحت عنوان خیر الناس مطرح گردیده است.
بر اساس روایات وارده، انسان ها در برابر کار خیر به سه دسته و گروه تقسیم می گردند؛
دسته ی اول، گروهی هستند که به دنبال انجام کار خیرند و تلاش می کنند تا در کارهای خیر و نیک پیش گام و پیش قدم باشند. قرآن درباره ی این گروه می فرماید:
«فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ»[۱۸]
«در نيكى ها و اعمال خير، بر يكديگر سبقت جوييد»
و نیز:
«يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَ هُمْ لَها سابِقُون»[۱۹]
«(آرى) چنين كسانى در خيرات سرعت مى كنند و از ديگران پيشى مى گيرند»
دسته ی دوم، گروهی هستند که نه تنها اهل خیر نیستند و تلاشی در این زمینه ندارند، بلکه مانع انجام کار خیر می گردند و جلوی خیرات و معروف دیگران را می گیرند که از آنان به «منّاع‌الخیر» تعبیر می شود.
اما دسته ی سوم کسانی هستند که نه تنها سرچشمه و کلید خیر هستند و گره های زیادی به دست آن ها باز می شود، بلکه دیگران را نیز به کارهای پسندیده و اعمال صالحه دعوت می کنند. قرآن از این افراد با عنوان «یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ»[۲۰] نام می برد که مصداق کامل این گونه بندگان، رهبران الهی هستند که کار هدایت گری جامعه را بر عهده دارند:
«وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاء الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ»[۲۱]
«آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما هدايت مى كردند و به ايشان انجام دادن كارهاى نيك و برپاداشتن نماز و دادن زكات را وحى كرديم و آنان پرستنده ما بودند»
هم‌چنین به نظر می رسد تعبیر «خیر‌الناس» که در احادیث نورانی ما به صورت مکرر وارد گردیده است مربوط به همین گروه باشد که البته خود دارای نشانه هایی هستند:
-
سودمندترین برای مردم
از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است:
«خَيْرُ النَّاسِ مَنِ انْتَفَعَ بِهِ النَّاسُ»[۲۲]
«بهترین مردم کسی است که مردم از او منتفع شوند»
-
باتقوا ترین و مهربان ترین، نسبت به بستگان
در حدیثی دیگر می خوانیم:
«قِيلَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ خَيْرُ النَّاسِ فَقَالَ أَتْقَاهُمْ لِلَّهِ وَ أَوْصَلُهُمْ لَرَحِمِهِ»[۲۳]
«از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیده شد، بهترین مردم چه کسانی هستند؟ فرمودند: آن کسانی که بیشترین پرهیز را برای خداوند انجام می دهند و به خویشاوندان نزدیک تر باشند»
مردی از پیامبر صلوات الله علیه و آله سؤال کرد: بهترین مردمان چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند:
«خير النّاس أقرؤهم و أفقههم في دين اللّه و أتقاهم للّه و آمرهم بالمعروف و أنهاهم عن المنكر و أوصلهم للرّحم»[۲۴]
«بهترين مردم كسانى هستند كه قرآن را بهتر خوانند و در كار دين داناتر باشند و از خدا بيش تر ترسند و به نيكى بيش تر امر كنند و از بدى بيش تر جلوگيرى كنند و به خويشاوندان بيش‌تر نزديك شوند»
این حدیث شریف نیز از آن حضرت صلوات الله علیه و آله نقل گردیده است:
«أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى خَيْرِ أَخْلَاقِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ»[۲۵]
«آيا شما را به بهترين اخلاق دنيا و آخرت راهنمايى كنم؟ این که با هر كس كه از تو گسسته است، بپيوندى؛ به هر كس كه تو را محروم كرده، عطا كنى؛ و هركس را كه به تو ستم كرده است، عفو كنى»
-
سخن خوب و نماز شب
آن حضرت صلوات الله علیه و آله در بیانی فرمودند:
«خَيْرُكُمْ مَنْ أَطَابَ الْكَلَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ صَلَّى بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَام»[۲۶]
«بهترین شما کسانى هستند که در سخن گفتن مؤدب هستند، گرسنگان را سیر مى کنند، و شب، آن هنگام که مردم در خوابند، نماز مى خوانند»
-
پاکیزگی قلب از شهوات
امیرالمؤمنین علیه السلام نیز در روایاتی به بیان خصائص خیر الناس پرداخته اند، که به برخی از آن ها اشاره می گردد:
«خَیرُ الناسِ مَن طَهَّرَ مِنَ الشَّهَواتِ قَلبَه»[۲۷]
«بهترين مردم كسي است كه قلب خود را از خواهش ها پاك كند»
و در جای دیگر می‌فرماید:
«خَيْرُ النَّاسِ مَنْ زَهِدَتْ نَفْسُهُ وَ قَلَّتْ رَغْبَتُهُ وَ مَاتَتْ شَهْوَتُهُ وَ خَلَصَ إِيمَانُهُ وَ صَدَقَ إِيقَانُه»[۲۸]
«بهترين مردم كسي است كه نفس او به دنیا بى رغبت، و خواهش او کم، و هوا و هوس او مرده، و ايمان او خالص، و يقين او راست باشد»
[۱]. بحار الانوار، ج۶۶، ص۴۰۴
[۲]. عیون الحکم . المواعظ، ص۱۳۱
[۳]. کافی، ج۴، ص۳۶۷
[۴]. نهج الفصاحه، ص۱۸۱
[۵]. نهج الفصاحه، ص ۵۷۵
[۶]. کافی، ج۱۵، ص۳۹
[۷]. نهج الفصاحه، ص۱۸۳
[۸]. مجموعه ورام، ج۲، ص۷۷
[۹]. امالی (للطوسی)، النص، ص۵۳۱
[۱۰]. غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۹۱
[۱۱]. غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۸۹
[۱۴]. میزان الحکمه، ج۳، ص۵۵۸
[۱۷]. نهج الفصاحه، ص۱۸۲
[۱۸]. بقره، آیه۱۴۸
[۱۹]. مومنون، آیه۶۱
[۲۳]. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۵، ص۲۴۵
[۲۵]. کافی، ج۳، ص۲۷۷
[۲۶]. عیون اخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۶۵
[۲۷]. غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۸
[۲۸]. غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۵۹
دیدگاه خود را ثبت کنید
Want to join the discussion?Feel free to contribute!