مدارا

پیامبر (ص) و تذکر لسانی

حضرت رسول صلی الله علیه و آله در قالب تذکر و سفارش به اصحاب و یاران ­شان از جمله به امیرالمؤمنین‌ علی علیه ‌السلام، اباذر غفاری، عبدالله بن مسعود و معاذ‌ بن‌ جبل و… بیاناتی دارند که بخشی از این سخنان، مربوط به مأموریت‌ های جنگی و یا تبلیغی می ‌باشد؛ زیرا در هنگام عزیمت لشکر به سوی جنگ و یا فرستادن نماینده­ به سوی قوم و قبیله ­ای، وظایف مأمورین و مبلغین را گوشزد می ­کردند و آنان را از کارهای نادرست و حرام بر حذر می داشتند…

**********************************************************************************

پدید آورنده: سید علی شاهچراغی

دسته بندی: خطبه

«پیامبر (ص) و تذکر لسانی»

در بخش دوم از مبحث تذکر لسانی به بیان مطالبی پیرامون سیره و روش پیامبر صلی ­الله علیه و آله در زمینه امر به معروف و نهی از منکر، با محوریت تذکر لسانی اشاره می ­گردد.

«تذکر دهنده»

لفظ «مُذکِّر» در قرآن کریم، تنها در یک‌ مورد و آن هم در بیان ویژگی پیامبر خاتم صلی ­الله علیه و آله آمده است؛ خداوند متعال با این عنوان، آن­ حضرت را مأمور به تذکر می ­نماید تا هدایت بشر را بر پایه موعظه، نصیحت و تذکر استوار نموده و دنبال نماید:

«فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ»[۱]

«پس تذكر ده كه تو تنها تذكر دهنده‏ اى»

با توجه به این ویژگی و صفت ممتاز پیامبر صلی ­الله علیه و آله، در ادامه به آموزه‌ های گفتاری و رفتاری آن حضرت می ­پردازیم تا شاید گوشه ­ای از بزرگی و عظمت کار آن رسول الهی صلوات ­الله علیه و آله بازگو شده باشد.

آن طور که در متون تاریخی و روایی آمده است، نبی مکرم اسلام صلی­ الله علیه و آله در سال ‌های اولیه تبلیغ خویش، از حضورگسترده مردم در سرزمین مکه، به خصوص در ایام حج استفاده می ­کردند و به تبلیغ و تذکّر زائران بیت ­الحرام می‌ پرداختند و به آنان می ­فرمودند: «لا‌اله‌الا‌الله» بگویید تا رستگار شوید؛ حتی گاهی مشاهده می شد که از خیمه­ ای بیرون آمده و به خیمه­ ی دیگر می ‌رفتند و می ‌فرمودند: من فرستاده خداوند عالم هستم؛ و آنان را به اسلام دعوت می ­نمودند. روشی را که در زمان تشکیل حکومت در مدینه نیز دنبال نمودند و آن را رها نکردند.

ما در این جا و به عنوان تبرک و تیمن، چند سفارش و تذکر لسانی پیامبر عظیم الشأن که در کتب روایی آمده است را می ­آوریم تا شاهدی باشد بر تلاش، تأکید و اصرار ایشان نسبت به انجام این واجب الهی.

آن حضرت در قالب تذکر و سفارش به اصحاب و یاران ­شان از جمله به امیرالمؤمنین‌ علی علیه ‌السلام، اباذر غفاری، عبدالله بن مسعود و معاذ‌ بن‌ جبل و… بیاناتی دارند که بخشی از این سخنان، مربوط به مأموریت‌ های جنگی و یا تبلیغی می ‌باشد؛ زیرا در هنگام عزیمت لشکر به سوی جنگ و یا فرستادن نماینده­ به سوی قوم و قبیله ­ای، وظایف مأمورین و مبلغین را گوشزد می ­کردند و آنان را از کارهای نادرست و حرام بر حذر می داشتند؛ از جمله این که سفارش می کردند: در صحنه­ ی جنگ، خیانت نکنید، مثله نکنید، نسبت به دشمن مکر و حیله نداشته باشید، هرگز پیرمرد، کودک و یا زنی را نکشید، اگر مشرکی پناه خواست تا کلام خدا را بشنود به او فرصت دهید و… .

از جمله­ ی مطالبی که آن حضرت فرموده­ اند، این ­هاست:

  • سفارش به امیرالمؤمنین (ع)

نبی مکرم اسلام صلی ­الله علیه و آله وقتی حضرت علی علیه ‌السلام را به سوی یمن­ می ­فرستادند، فرمودند:

«أُوصِيكَ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّ مَعَهُ الْإِجَابَةَ، وَ بِالشُّكْرِ فَإِنَّ مَعَهُ الْمَزِيدَ، وَ أَنْهَاكَ‏ مِنْ أَنْ تَخْفِرَ عَهْداً، أَوْ تَغَيَّرَ عَلَيْهِ، وَ أَنْهَاكَ عَنِ الْمَكْرِ فَإِنَّهُ‏ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ‏، وَ أَنْهَاكَ عَنِ الْبَغْيِ فَإِنَّهُ مَنْ‏ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ‏»[۲]

«تو را سفارش مى ‏کنم به دعا، زیرا اجابت با او قرین و همراه است، و به شکر و سپاسگزارى، زیرا فزونى نعمت را به دنبال دارد. عهدى و پیمانى را که بسته ‏اى محترم بشمار و در صدد نقض آن برنیا و از مکر و حیله تو را به سختى نهى مى ‏کنم، زیرا حیله و نیرنگ بد به صاحبش باز مى ‏گردد و تو را از ظلم و ستم نهى مى ‏کنم؛ زیرا کسى که بر او ستم شود خداوند به طور حتم او را یارى خواهد کرد.»

  • تذکر به معاذ بن جبل

معاذ‌ بن ‌جبل انصاری، که از  اصحاب و یاران معروف پیامبر صلی ‌الله‌ علیه‌ و آله‌ بود و از عقل و هوش سرشار، چهره زیبا، جود و سخاوت، حسن ادب و اخلاق برخوردار بود، از طرف پیامبر اکرم صلی ‌الله‌ علیه‌ وآله‌ جهت انجام مأموریتی به یمن اعزام گردید؛ اما آن­ حضرت، قبل از حرکت معاذ به او تذکراتی داده و سفارش نمودند:

«يَا مُعَاذُ عَلِّمْهُمْ‏ كِتَابَ اللَّهِ وَ أَحْسِنْ أَدَبَهُمْ عَلَى الْأَخْلَاقِ الصَّالِحَةِ وَ أَنْزِلِ النَّاسَ مَنَازِلَهُمْ‏ خَيْرَهُمْ وَ شَرَّهُمْ وَ أَنْفِذْ فِيهِمْ أَمْرَ اللَّهِ وَ لَا تُحَاشِ فِي أَمْرِهِ وَ لَا مَالِهِ أَحَداً فَإِنَّهَا لَيْسَتْ بِوَلَايَتِكَ وَ لَا مَالِكَ …. و أُوصِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ تَرْكِ الْخِيَانَةِ وَ لِينِ الْكَلَامِ وَ بَذْلِ السَّلَامِ وَ حِفْظِ الْجَارِ وَ رَحْمَةِ الْيَتِيمِ وَ حُسْنِ الْعَمَلِ وَ قَصْرِ الْأَمَلِ وَ حُبِّ الْآخِرَةِ وَ الْجَزَعِ مِنَ الْحِسَابِ وَ لُزُومِ الْإِيمَانِ وَ الْفِقْهِ فِي الْقُرْآنِ وَ كَظْمِ الْغَيْظِ وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ‏….»[۳]

« ای معاذ، قرآن را به مردم یاد ده و آن­ ها را با اخلاق شایسته بار آور، و هر یک از خوب و بد مردم را در جای خودش فرود آر و امر خدا را در میان مردم اجرا کن و از هیچ کس در انفاذ امر خداوند و گرفتن مالش پروا مدار؛ زیرا که تو را در امر و مال خدا اختیاری نیست، تا آن را ببخشی و از این درگذری ….. و سفارش می ­کنم تو را به خدا ترسی، راستگویی، وفای به عهد، امانت‌ داری، ترک خیانت، نرمش در سخن، ابتدای به سلام، رسیدگی به همسایگان، ترحّم به یتیمان، کار خیر و نیکو»

  • توصیه به عمرو بن مُرّۀ الجُهَنی

و نیز هنگامی‌که عمرو ‌بن ‌مُرَّۀ الجُهَنی را برای تبلیغ به سوی قومش روانه ساخت، به او فرمود:

«عَلَيْكَ بِالرِّفْقِ وَ الْقَوْلِ السَّدِيدِ وَ لَا تَكُ فَظّاً وَ لَا غَلِيظاً وَ لَا مُسْتَكْبِراً وَ لَا حَسُودا»[۴]

«بر تو باد به مدارا و سخن استوار گفتن؛ و درشت‌ خو، خشن، برتری‌ جو و حسود مباش»

و از همین قبیل است تذکرات و توصیه­ هایی که در ادامه می­­­ آید:

  • نصیحت مرد اعرابی

«جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِي‏ فَقَالَ احْفَظْ لِسَانَكَ‏ قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِي‏ قَالَ احْفَظْ لِسَانَكَ‏ قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِي‏ قَالَ احْفَظْ لِسَانَكَ‏ وَيْحَكَ وَ هَلْ يَكُبُّ النَّاسَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِي النَّارِ إِلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ»[۵]

«مردی خدمت رسول الله صلی­الله علیه و آله آمد و عرضه داشت من را نصیحت کنید. حضرت فرمود: زبانت را نگهدار، دوباره گفت: ای پیامبر خدا، نصیحتم نمایید: فرمود: زبانت را نگهدار. بار دیگر عرضه داشت: ای رسول خدا نصیحتم نمایید.  فرمود: زبانت را نگهدار. وای بر تو، آیا جز این است که مردم برای آنچه با زبان دِرو کنند به دوزخ افکنده شوند؟»

  • برخورد با اسامۀ بن زید

زنى از قبيله بنى مخزوم به جرم سرقت محكوم شد و اسامة بن زيد تلاش كرد با شفاعت خود، نظام مساوات در برابر قانون را مختل كند. پيامبر اكرم صلی ­الله علیه وآله او را به شدّت از اين كار پرهيز داده و فرمودند:

«إنّما هلك من كان قبلكم أنّهم يقيمون الحدّ على الوضيع و يتركون الشّريف و الّذي نفسي بيده لو أنّ فاطمة فعلت ذلك لقطعت يدها»[۶]

«آنان كه پيش از شما بودند به اين سبب هلاك شدند كه حدود را درباره فرودستان اجرا مى‏ كردند و اشراف و بزرگان را رها مى‏ ساختند. به آن كس كه جان محمد در دست اوست سوگند، اگر دخترم فاطمه چنين كرده بود، دست او را قطع مى ‏كردم»

  • برخورد با مرد ثروتمند

امام صادق علیه ­السلام می­ فرماید:

«جَاءَ رَجُلٌ مُوسِرٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص نَقِيَّ الثَّوْبِ فَجَلَسَ إِلَى‏ رَسُولِ اللَّهِ ص فَجَاءَ رَجُلٌ مُعْسِرٌ دَرِنَ الثَّوْبِ فَجَلَسَ إِلَى جَنْبِ الْمُوسِرِ فَقَبَضَ الْمُوسِرُ ثِيَابَهُ مِنْ تَحْتِ فَخِذَيْهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ خِفْتَ أَنْ يَمَسَّكَ مِنْ فَقْرِهِ شَيْ‏ءٌ قَالَ لَا قَالَ فَخِفْتَ أَنْ يُصِيبَهُ مِنْ غِنَاكَ شَيْ‏ءٌ قَالَ لَا قَالَ فَخِفْتَ أَنْ يُوَسِّخَ ثِيَابَكَ قَالَ لَا قَالَ فَمَا حَمَلَكَ عَلَى مَا صَنَعْتَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ لِي قَرِيناً يُزَيِّنُ لِي كُلَّ قَبِيحٍ وَ يُقَبِّحُ لِي كُلَّ حَسَنٍ وَ قَدْ جَعَلْتُ لَهُ نِصْفَ مَالِي فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِلْمُعْسِرِ أَ تَقْبَلُ قَالَ لَا فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ وَ لِمَ قَالَ أَخَافُ أَنْ يَدْخُلَنِي مَا دَخَلَكَ‏»[۷]

مردی ثروتمند، با لباس تمیز و مرتّب، نزد رسول خدا صلی ­الله علیه و آله آمد و نشست؛ سپس مرد فقیر و چرکْ جامه ای آمد و کنار مرد ثروتمند قرار گرفت؛ اما شخص ثروتمند، لباس خود را جمع کرد .پیامبر صلی  الله علیه و آله به او فرمود: آیا ترسیدی که از فقر او به تو برسد؟ عرضه داشت: نه .فرمود: ترسیدی که از ثروت تو به او بچسبد؟ عرضه داشت: نه. آن­حضرت فرمودند: آیا ترسیدی لباس پاکیزه­ ی تو را چرکین و چروک کند؟. گفت: نه. فرمود: پس چرا لباس خود را از او دور کردی؟ گفت: یا رسول الله، شیطان من، هر فعل قبیحی را در نظر من زینت می دهد و هر خوبی را زشت می نماید، در عوض این کارم، نصف دارایی ­ام را به او بخشیدم. پیامبر صلوات ­الله علیه و آله از مرد فقیر پرسید: آیا نصف دارایی او را قبول می کنی؟. فقیر گفت: نه. مرد ثروتمند پرسید: برای چه؟! گفت: چون می ترسم مثل تو شوم»

  • نهی از فریبکاری

«مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص بِرَجُلٍ يَبِيعُ طَعَاماً فَسَأَلَهُ كَيْفَ تَبِيعُ فَأَخْبَرَهُ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنْ أَدْخِلْ يَدَكَ فِيهِ فَأَدْخَلَ يَدَهُ فِيهِ فَإِذَا هُوَ مَبْلُولٌ‏ فَقَالَ النَّبِيُّ ص لَيْسَ مِنَّا مَنْ غَش‏»[۸]

«پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بر مردى گذشت كه گندم مى فروخت، پرسيدند: گندم­ را به چه قیمتی مى فروشى؟ آن مرد، قيمت را به حضرت گفت. به پيامبر وحى شد كه دستت را داخل ظرف گندم فرو ببر. حضرت دست خود را در  میان گندم­ ها فرو برد؛ اما دست حضرت مرطوب شد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: از ما نيست كسى كه تقلّب كند»

تشویق افراد با دادن هدیه

تذکر این مطلب ضروری است که اگر رسول خدا صلی ­الله علیه و آله نسبت به کارهای اشتباه و یا حرام نهی از منکر می کرده­ اند، لازم است به این مطلب توجه گردد که در مقابل، کارهای خوب و پسندیده را نیز مورد تمجید قرار می ­دادند و نسبت به آن تشویق می ­کرده­ اند؛ نظیر این داستان که طبری آن را از انس بن مالک نقل کرده است: پیامبر صلی ­الله علیه و آله به مردی اعرابی که دعای زیبای او را در نماز دیده بودند، مقداری طلا داده و فرمودند:

«ممّن أنت؛ يا أعرابيّ؟! قال: من بني عامر بن صعصعة، يا رسول اللّه. قال: يا أعرابيّ، هل تدري لم وهبت لك الذّهب!؟ قال: للرّحم بيننا و بينك، قال:إنّ للرّحم حقّا، و لكن وهبت لك الذّهب لحسن ثنائك على اللّه تعالى»[۹]

«ای اعرابی، تو از کدام قبیله ­ای؟ عرضه داشت: یا رسول الله، از قبیله­ ی بنی عامر بن صعصعه. حضرت فرمودند: آيا مي‏ داني که براي چه اين طلا را به تو بخشيدم؟ اعرابي عرض کرد: به جهت رَحِم و نسبتی که بين من و شماست. پيامبر صلي ­الله عليه وآله فرمود: همانا براي رحِم، حقّي است؛ ولي من اين طلا را به خاطر اين ‏که خدا را خوب ستايش کردي، به تو بخشيدم»

[۱]. غاشیه/۲۱

[۲]. الأمالي(للطوسي)/ النص/ ۵۹۷

[۳]. تحف­العقول، ص ۲۲۵

[۴]. بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۰۴

[۵]. الكافي(الإسلامية)/ ج‏۲/ص ۱۱۵

[۶]. سيره نبوى،ج‏۲، ص ۵۱۴

[۷]. بحار الأنوار (ط – بيروت) ؛ ج‏۲۲ ؛ ص۱۳۰

[۸]. مجموعة ورام، ج‏۱، ص۸۵

[۹]. منتهی السؤل علی وسائل الوصول الی شمائل الرسول (ص)، ج۴، ص۵۱۵

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.