۳-گوهر هستی/ ستایش ها(بخش اول)

بیان فضایل و مناقب حضرت صدیقه‌ کبری سلام الله علیها از مباحث مهمی است که در کتاب الهی، سخنان حضرت رسول صلوات الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام مطرح گردیده است؛ موضوع بسیار ارزشمندی که در نوشتار حاضر به جهاتی از آن اشاره می شود…

**************************************************

«گوهر هستی/ ستایش ها(بخش اول)»

پدید آورنده: سید علی شاهچراغی

دسته بندی: خطبه

 

بیان فضایل و مناقب حضرت صدیقه‌ کبری سلام الله علیها از مباحث مهمی است که در کتاب الهی، سخنان حضرت رسول صلوات الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام مطرح گردیده است؛ موضوع بسیار ارزشمندی که در نوشتار حاضر به جهاتی از آن اشاره می شود.

گوهر هستی در آیات قرآن

اگر چه در قرآن کریم به ویژگی‌ و صفات برجسته ی برخی از زنان، هم چون توبه حوا همسر آدم،[۱]حیاء دختر حضرت شعیب،[۲] اشتیاق آسیه همسر فرعون به بهشت،[۳] مهمان داری و حضور در صحنه همسر حضرت ابراهیم،[۴] دانایی بلقیس،[۵] نیکوکاری و ایثار حضرت خدیجه سلام الله علیها[۶] اشاره شده و از منزلت این زنان بزرگ تاریخ، تجلیل به عمل آمده است؛ اما آیاتی که در مقام تبیین عظمت شخصیت حضرت فاطمه سلام الله علیها نازل شده است، کاملاً متفاوت و متمایز است؛ تا جایی که می توان در سور مختلف قرآن کریم، مقام و جایگاه ممتاز فاطمه سلام الله علیها را به تماشا نشست؛ حقیقتی که سبب شده است، مفسرین قرآن کریم، نزول بیش از شصت و برخی نیز یکصد و سی و پنج آیه کتاب الهی را در شأن فاطمه سلام الله علیها بدانند؛ این عدد بر اساس حروف ابجد با نام فاطمه سلام الله علیها نیز مطابقت دارد.

آیاتی نظیر آیه ی هشتم سوره ی مبارکه ی انسان که پیرامون ایثار این بانوی گرامی و خانواده ی ارجمند ایشان نازل شده است؛

«وَ يُطْعِمُونَ‏ الطَّعامَ‏ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً»[۷]

«و غذاى (خود) را با اين كه به آن علاقه (و نياز) دارند، به مسكين و يتيم و اسير مى دهند!»

و یا آیه ی شریفه ی مباهله که جلالت فاطمه سلام الله علیها و دل بستگی پیامبر صلوات الله علیه و آله به این بانوی مطهره را می رساند؛

«…فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ‏ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ‏…»[۸]

«… به آن ها بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم از نفوس خود…»

هم چنین آیات کریمه ی سوره‌ نور که از صدیقه طاهره به مشکاۀ تعبیر می نماید؛

«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ* مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ * الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ * الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ»[۹]

«خدا نور آسمان ها و زمین است؛ مَثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشه است آن شیشه، گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی است و نه غربی افروخته می شود.»

و یا آیه ی مبارکه ی تطهیر که گویاترین سند بر عظمت بانوی دو عالم محسوب می شود؛ آیه ای که رسول خدا صلوات الله علیه و آله پس از نزول آن، به مدت شش ماه، هر صبح‌ در مقابل درب خانه علی و فاطمه علیهما‌السلام حاضر ‌‌‌شدند تا به اهل خانه درود فرستد و ایشان را با این آیه ی شریفه مخاطب قرار دهند؛

‏ «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ‏ تَطْهِيراً»[۱۰]

«خداوند فقط مى خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.»

کاری که موجب شد، کسی جرأت انکار نزول این آیه در حق عترت علیهم السلام را نداشته باشد و همگان معترف به این حقیقت شوند که هیچ فردی را نمی توان با فاطمه، همسر و فرزندانش مقایسه نمود؛ اگر چه اوج تکریم و تجلیل از مقام صدیقه طاهره سلام الله علیها در سوره ی قدر وارد شده است؛ زیرا امام صادق علیه‌السلام در تفسیر این سوره شریفه فرمودند:

«اللَّيْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ‏ مَعْرِفَتِهَا»[۱۱]

«شب، فاطمه است و قدر خداوند؛ پس هر که فاطمه را بشناسد، آن گونه که باید بشناسد، به تحقیق شب قدر را درک کرده است؛ و همانا فاطمه نامیده شد، چون خلق ناتوان از شناخت او هستند.»

یا سوره ی کوثر که در شرایطی ویژه و خاص بر جان پیامبر صلوات الله علیه و آله نازل شد؛ زیرا اگر در جریان نزول قرآن، خداوند متعال به پیامبر دستور می دهد، ‌چهل شبانه روز از مردم جدا شود و پس از این زمان، اولین آیاتش را در غار حرا بر قلب مطهر ایشان نازل می کند و برکات جاودانه ی آن برای بشریت تا ابد باقی می ماند؛ در ولادت حضرت صدیقه طاهره نیز پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله از جانب پروردگار مأمور می شود، چهل شبانه روز از همسر خویش، حضرت خدیجه سلام الله علیها فاصله گیرد و پس از سپری شدن این مدت‌، با خوردن سیبی از بهشت، نور فاطمه سلام الله علیها پدیدار ‌می گردد تا کوثر پیامبر، قدم به دنیا ‌گذارد؛ مولودی که خداوند متعال به مبارکی‌ قدومش و با هدف نا‌امید ساختن منافقان و کفاری که رسول خدا صلوات الله علیه و آله را ابتر و بدون نسل می پنداشتند، آیات ذیل را در شأن حضرت زهرا سلام الله علیها نازل می کند؛

«إِنَّا أَعْطَيْناكَ‏ الْكَوْثَرَ * فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ *إِنَّ شانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ»[۱۲]

«ما به تو كوثر [خير و بركت فراوان‏] عطا كرديم! پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن! (و بدان) دشمن تو قطعاً بريده‏ نسل و بى عقب است!»

فاطمه (س) در کلام پیامبر (ص)

تمجید و تجلیل از شخصیت حضرت زهرا سلام الله علیها در بیان رسول خدا صلوات الله علیه و آله فصلی بی انتها است که آدمی را یارای درک و فهم آن نیست؛ ستایش و تمجیدی که نباید به آن از منظر تعریف یک پدر در حق فرزند خویش نگریست، بلکه بیان آن با هدف آشنایی انسان ها با مقام و منزلت این بانوی مکرمه و رعایت حرمت او صورت گرفته است؛ بانویی که عالم هستی به برکت وجودش برپا شده و جریان حقیقت در دنیا و آخرت، مدیون کمالات اوست؛ شخصیت بی نظیری که‌ وقتی از جناب حسین بن روح، نایب خاص حضرت حجت عج الله فرجه الشریف سؤال نمودند: در بین دختران پیامبر صلوات الله علیه و آله کدام یک افضل است؟ جواب می دهد: فاطمه سلام الله علیها. دوباره می پرسند: با وجود این که فاطمه از نظر سن، از دیگر دختران پیامبر‌ صلی الله علیه و آله کوچک تر بود و به حسب زمان، درک محضر رسول خدا را نسبت به آنان کمتر کرده است، چرا أفضل ایشان است؟ در جواب می گوید:

«لِخَصْلَتَيْنِ‏ خَصَّهَا اللَّهُ‏ بِهِمَا تَطَوُّلًا عَلَيْهَا وَ تَشْرِيفاً وَ إِكْرَاماً لَهَا إِحْدَاهُمَا أَنَّهَا وَرِثَتْ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ لَمْ يَرِثْ غَيْرُهَا مِنْ وُلْدِهِ وَ الْأُخْرَى أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَبْقَى نَسْلَ رَسُولِ اللَّهِ ص مِنْهَا وَ لَمْ يُبْقِهِ مِنْ غَيْرِهَا وَ لَمْ يُخَصِّصْهَا بِذَلِكَ إِلَّا لِفَضْلِ إِخْلَاصٍ عَرَفَهُ مِنْ نِيَّتِهَا» [۱۳]

 

«به خاطر دو ویژگی، خداوند او را به آن مخصوص گردانید و او را برخوردار از فضل و شرافت و کرامتش ساخت؛ همانا فاطمه از پیامبر ارث برد و دیگر این که نسل رسول خدا از اوست و او به این جایگاه دست نیافت، مگر به فضیلت اخلاص که در نیتش پدیدار بود.»

‌آن چه در ادامه خواهد آمد، اشاره ای است گذرا به پاره ای از احادیث و سخنان نبی مکرم صلوات الله علیه و آله پیرامون فضایل صدیقه طاهره سلام الله علیها که هر یک، پرتوی از وجود نورانی و مبارک او را در برابر عقل و جان آدمی قرار می دهد.

• نور عالم

اولین امتیاز حضرت زهرا سلام الله علیه که برتری ایشان را بر سایر خلایق آشکار می سازد و عظمتش را به رخ همگان می کشاند، در حدیثی قدسی، به نقل از پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله وارد شده است؛

«یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علیّ لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما»[۱۴]

«ای احمد! اگر تو نبودی، هیچ گاه عالم را نمی آفریدم و اگر علی نبود، تو را خلق نمی کردم و اگر فاطمه نبود، تو و علی را نمی آفریدم.»

• محور حق

از آغاز رسالت، سعی پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله بر آن بود تا برنامه ی جامع دین را به گونه ای تبیین نماید که راه برای آیندگان هموار باشد و مؤمنان بتوانند با استفاده از علایم و نشانه های دقیق، گام در صراط مستقیم گذاشته و از مسیر حق، منحرف نگردند؛ همین امر موجب شد تا مردم را به لزوم تبعیت از اهل بیت خویش علیهم السلام دعوت کنند و در حضور گسترده مردم، هم چون اجتماع یکصد و بیست هزار نفره غدیر خم از ولایت علی علیه السلام سخن گویند. هم چنین در پاره ای از سخنان‌ خویش با صراحت به محوریت امیرالمومنین علیه السلام در جبهه ی حق تصریح نمودند تا محور و مدار حق، مشخص و معلوم باشد؛

«عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِي‏»[۱۵]

«علی با حق و حق با علی است.»

در برخی موارد نیز به منظور جلوگیری از گمراهی امت،‌ عمل برخی از اصحاب هم چون سلمان، ابوذر، مقداد و میثم تمار را ملاک عمل معرفی کردند؛ چنان چه درباره ابوذر رضوان الله علیه فرمودند:

«لَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ عَلَى ذِي لَهْجَةٍ أَصْدَقَ‏ مِنْ‏ أَبِي‏ ذر»[۱۶]

«آسمان سایه نینداخته است بر کسی که از ابوذر راستگوتر باشد.»

تا اگر این صحابی شجاع در فردای تاریخ بر ثروتمندان و غارتگران بیت المال شورید، مسلمانان، حقانیت ابوذر را باور نمایند و شک و تردیدی باقی نماند؛ و یا سخن جاودانه ی حضرت، درباره صحابی بصیر، جناب عمار رضوان الله علیه که فرمودند:

«تَقتُلُكَ ‏الْفِئَةُ الْبَاغِيَة»[۱۷]

«تو را گروه ظالم خواهد كشت.»

کلامی که چهره ی پلید قاتلین عمار را برای همگان آشکار ‌ساخت.

بیانات ماندگار پیامبر صلوات الله علیه و آله درباره حضرت فاطمه سلام الله علیها نیز به‌مانند خورشیدی تابان، روشنی بخش امت اسلامی گردید تا اگر این بانوی مکرمه، قدم در کارزار دفاع از اسلام و ولایت گذاشت، جامعه ی اسلامی قیام فاطمه سلام الله علیها را سرنوشت ساز بشمارد و حق و باطل آشکار باشد؛ نظیر این سخن رسول خدا صلوات الله علیه و آله که در کتب متعدد فریقین آمده است؛

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى‏ لَيَغضِبُ لِغَضِبِ فاطِمَه وَ يَرضي لِرِضاها»^[۱۸]

«همانا خداوند تبارك و تعالى به خاطر خشم فاطمه، غضب مى كند و به سبب رضايتِ او خشنود مى گردد.»

• ایمان کامل

پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله که خود، سرآمد مخلوقات عالم است، در بیانی نسبت به ایمان فاطمه سلام الله علیها می فرماید:

«إِنَّ ابْنَتِي فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ‏ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِيمَاناً وَ يَقِينا»[۱۹] 

«همانا خداوند متعال، قلب و جوارح دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پُر کرده است.»

•  پاره ی تن پیامبر (ص)

رسول خدا صلوات الله علیه و آله دخترش، فاطمه سلام الله علیها را پاره ی تن و نور دیدگان خویش معرفی می کند؛ حدیثی که به صورت مکرر در مجامع روایی شیعه و اهل سنت آمده است؛

«إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّي وَ هِيَ نُورُ عَيْنِي وَ ثَمَرَةُ فُؤَادِي يَسُوؤُنِي مَا سَاءَهَا وَ يَسُرُّنِي مَا سَرَّهَا وَ إِنَّهَا أَوَّلُ مَنْ يَلْحَقُنِي مِنْ أَهْلِ بَيْتِي»[۲۰]

«همانا فاطمه پاره ی تن من است و او نور چشم من و میوه ی دل من است؛ می آزارد مرا هر چه او را بیازارد و شادمان می سازد، هر چه او را خوشحال سازد؛ به درستی او اولین کسی از اهل بیت من است که پس از رحلتم به من ملحق می شود.»

فاطمه سلام الله علیها از حیث صفات ظاهری، باطنی، اخلاقی و شخصیت، برخوردار از خصایل رسول خدا صلوات الله است تا در عالم، شبیه ترین فرد به پیامبر اعظم باشد.

• همتای علی (ع)

ازدواج صدیقه طاهره سلام الله علیها و امیرالمؤمنین علیه السلام جلوه ای دیگر از فضایل بی پایان برترین بانوی هستی است؛ پیوند مبارکی که به فرمان الهی انجام پذیرفت و پیامبر صلوات الله علیه و آله درباره آن فرمود:

«مَا زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ إِلَّا لَمَّا أَمَرَنِي‏ اللَّهُ‏ بِتَزْوِيجِهَا»[۲۱]

«من فاطمه را به ازدواج در نیاوردم، مگر به خاطر آن که خداوند مرا به ازدواج او امر نمود.»

و در بیانی دیگر از تزویج فاطمه برای علی علیهما‌السلام به دست خداوند متعال سخن به میان آوردند؛

«أَتَانِي مَلَكٌ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ، إِنِّي‏ قَدْ زَوَّجْتُ‏ فَاطِمَةَ ابْنَتَكَ‏ مِنْ‏ عَلِيِ‏ بْنِ‏ أَبِي‏ طَالِبٍ‏ فِي الْمَلَأِ الْأَعْلَى فَزَوِّجْهَا مِنْهُ فِي الْأَرْض»[۲۲]

«فرشته ای از سوی خدا آمد و به من گفت: پروردگار بر تو سلام فرستاده و می فرماید: همانا من دخترت فاطمه را در آسمان ها به همسری علی بن ابی طالب درآوردم؛ تو نیز در زمین او را به ازدواج علی در آور.»

مقام رفیع و بلندی که امام صادق علیه السلام درباره آن فرمودند:

«لَوْ لَا أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع تَزَوَّجَهَا لَمَا كَانَ لَهَا كُفْوٌ عَلَى وَجْهِ‏ الْأَرْضِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ»[۲۳]

«همانا اگر امیر‌المؤمنین علیه السلام با فاطمه سلام الله علیها ازدواج نمی کرد، برای فاطمه بر روی زمین تا قیامت همتایی نبود؛ از آدم گرفته تا غیر او.»

•  بهترینِ روی زمین

در حدیثی گهربار از نبی مکرم صلوات الله علیه و آله که در مقام تمجید اصحاب کساء وارد شده است، خصلت ممتاز دیگری از ویژگی های برجسته صدیقه طاهره سلام الله علیها بیان شده است؛ آن حضرت در این روایت نورانی می فرماید:

«لَوْ کانَ الْحِلْمُ رَجُلًا لَکانَ عَلِیاً»

«اگر شکیبایی به شکل مردی در آید، همانا علی می شود.»

سپس به شخصیت ممتاز امام مجتبی علیه السلام اشاره می نمایند:

«لَوْ كَانَ الْفَضْلُ شَخْصاً لَكَانَ الْحَسَن‏»

«اگر فضایل و کمالات، به صورت یک انسان مجسم گردد، همانا حَسن خواهد بود.»

و در ادامه درباره ویژگی امام حسین علیه السلام می فرماید:

«لَوْ كَانَ‏ الْحَيَاءُ صُورَة ًلَكَانَ‏ الْحُسَيْن»

«اگر حیا دارای صورت می شد، هر آینه حسین بود.»

اما در بیان شخصیت سیده زنان دو عالم، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها این گونه می گویند:

«وَ لَوْ كَانَ‏ الْحُسْنُ‏ (هَيْئَةً لَكَانَتْ‏) فَاطِمَةَ [بَلْ هِيَ أَعْظَمُ إِنَّ فَاطِمَةَ ع‏] ابْنَتِي خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ عُنْصُراً وَ شَرَفاً وَ كَرَماً»[۲۴]

«اگر زیبایی ها و خوبی ها مجسم می شد، به صورت فاطمه بود؛ بلکه فاطمه برتر است؛ همانا دخترم، بهترینِ روی زمین از حیث اساس و شرف و کرامت است.»

سخنی که کمال وجودی و جامعیت اخلاقی حضرت زهرا سلام الله علیها را نشان می دهد و بیان گر محاسن بی نظیر این بانوی آسمانی است.

• برترینِ زنان

جنبه ای دیگر از عظمت حضرت زهرا سلام الله علیها برتری این بانو‌ی معظمه بر سایر زنان عالم است؛ امری که در سخنان متعدد نبی مکرم صلوات الله علیه و آله آمده است؛

«أربع نسوة سادات عالمهنّ: مريم بنت عمران و آسية بنت مزاحم و خديجة بنت خويلد و فاطمة بنت محمّد و أفضلهنّ عالما فاطمة»‏[۲۵]

«چهار زن، بزرگ زنان زمان خویش هستند؛ مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم و خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمد و برترین شان در عالم، فاطمه است.»

چنان چه در حدیث دیگری از ایشان نقل شده است؛

«ان فاطمةَ سَیِّدَةُ نِساءِ العالَمینَ»[۲۶]

«همانا فاطمه‌، بزرگِ زنان دنیا و آخرت است.»

و در روایت ذیل نیز بر این برتری تأکید کرده اند:

«فَأَمَّا ابْنَتِي فَاطِمَةُ فَهِيَ‏ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ»[۲۷]

«پس همانا دخترم فاطمه، او بزرگ زنان دنیا و آخرت است، از میان اولین و آخرین.»

تا خط بطلانی باشد بر خیال پوچ و بیهوده ای که می پندارد، فاطمه برترین زنان عصر خودش بوده است، نه همه ی اعصار؛ مسأله ای که در بیان فرزندان معصوم صدیقه طاهره سلام الله علیها نیز مورد تأکید قرار گرفته است. چنان چه وقتی از امام صادق علیه السلام سؤال شد، آیا مقصود پیامبر از این که فاطمه، سیده ی زنان اهل بهشت است، سیده ی زنان زمان خودش بوده است؟ در پاسخ فرمودند:

«ذَاكَ‏ مَرْيَمُ‏ وَ فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِين»[۲۸]‏

«مریم، بزرگِ بانوان زمان خویش بوده و فاطمه بزرگِ زنان اهل بهشت است، از اولین و آخرین.»

• جلودار بهشتیان

بر اساس حدیثی از حضرت رسول صلوات الله علیه و آله، فاطمه اولین فردی است که قدم به بهشت می گذارد؛

«اوَّلُ شَخْصٍ تدْخُلُ الْجَنَّةَ فاطِمَةُ»[۲۹]

«اولین کسی که داخل بهشت می شود، فاطمه است.»

تا فضیلتی دیگر به فضایل و مناقب فراوان فاطمه سلام الله علیها افزوده شده باشد.

 

[۱]. اعراف/ ۲۳

[۲]. قصص/ ۲۵

[۳]. تحریم/ ۱۱

[۴]. هود/ ۷۱

[۵]، نمل/ ۳۴

[۶]. ضحی/ ۸

[۷]. انسان/۸

[۸] . سوره آل عمران، آیه ۶۱

[۹] . سوره نور ، آیه ۳۵

[۱۰]. احزاب/ ۳۳

[۱۱]. بحار الأنوار، ج‏۴۳، ص۶۵

[۱۲]. کوثر/ ۳-۱

[۱۳]. الغيبة (للطوسي)،كتاب الغيبة للحجة، النص، ص۳۸۸

[۱۴]. جنۀ‌ العاصمه، ص۲۸۴

[۱۵]. كفاية الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر،ص۲۰

[۱۶]. الاحتجاج، ج۱، ص۲۶۰

[۱۷]. بحار الأنوار،ج۳۳،ص۱۳

[۱۸]. معاني الأخبار، ص۳۰۳

[۱۹]. بحار الأنوار، ج۴۳، ص۲۹

[۲۰]. بحارالانوار، ج۳۷، ص۸۵

[۲۱]. عيون أخبار الرضا عليه السلام‏، ج۲، ص۵۹

[۲۲]. صحيفة الإمام الرضا عليه السلام‏، ص۹۴

[۲۳]. الأمالي(للصدوق)، النص، ص۵۹۲

[۲۳]. بحار‌الانوار ج۴۳، ص۴۴

[۲۴]. مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة، ص۱۳۶

[۲۵]. منهاج البراعۀ فی شرح نهج البلاغۀ، ج۱۹، ص۱۴۰

[۲۶]. بحارالانوار، ج۳۷، ص۸۰

[۲۷]. الامالی(للصدوق)، النص، ص۴۸۷

[۲۸]. بحارالانوار، ج ۴۳، ص۳۷