۵-سبک زندگی دینی در سیره نبوی / تواضع و پرهیز از افراط و تفریط
خداوند متعال نیز بندگی و ایمان پیامبران بزرگ الهی را در بستر اعتدال معرفی می کند و در این رابطه الگویی هم چون یوسف علیه السلام را در معرض دید انسان ها قرار می دهد تا همگان بدانند با وجود این که یوسف، روزی در چاه، روزی در زندان و روزی در قصر قرار گرفت، اما تغییری در شخصیت و روحیه اش حاصل نگردید؛ بلکه همه ی ابتلائات و نعمات را از جانب خدا دانسته و شکر آن را به جای می آورد و عامل نجات خویش را، لطف و عنایت خداوند متعال بر می شمارد…
********************************************************************************
پدید آورنده: سید علی شاهچراغی
دسته بندی: خطبه
سبک زندگی دینی در سیره نبوی
تواضع و پرهیز از افراط و تفریط
۸- اصل تواضع و فروتنی
در مجموعه ی مباحث اخلاقی، تواضع و فروتنی از جایگاهی ویژه برخوردار می باشد و به عنوان عاملی مهم جهت ایجاد محبوبیت و نفوذ در دل ها شناخته می گردد؛ همان گونه که تکبر و خودبینی، منفور بودن و خروج از قلب اطرافیان را موجب می گردد.
پیامبر (ص) متواضع ترین انسان ها
در این بخش نیز با توجه به احادیث و روایاتی که درباره ی فروتنی و تواضع وجود مقدّس نبی خاتم صلوات الله علیه و آله وارد گردیده است، مطالب خویش را پی گرفته و به بیان مطالبی پیرامون تواضع و فروتنی کامل ترین انسان ها می پردازیم.
-
سلام کردن
از رسول مکرم صلوات الله علیه و آله نقل شده است:
«خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَمَاتِ … وَ التَّسْلِيمُ عَلَى الصِّبْيَانِ لِتَكُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِي»[۱]
«پنج چيز است كه تا هنگام مرگ از آن ها دست بر نخواهم داشت … و سلام كردن به كودكان، تا سنتى باشد پس از من»
انس بن مالک نیز می گوید:
«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص مَرَّ عَلَى صِبْيَانٍ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ»[۲]
«رسول اكرم صلّی اللّه علیه و آله وقتی با کودکی روبرو می شدند، به او سلام مى کردند»
هم چنین این صحابی رسول اعظم صلوات الله علیه و آله می گوید:
«و كان يبدأ من لقيه بالسلام»[۳]
«از خلق و خوی آن حضرت بود که با هر کس برخورد می کردند، ابتدا سلام می نمودند»
و نیز مصافحه می گرفتند؛ انس می گوید:
«و يبدأ أصحابه بالمصافحة»[۴]
«هرگاه پیامبر صلّى اللّه علیه و آله با اصحابش ملاقات مى كرد، آغاز به دست دادن مى نمود»
و برایش کوچک و بزرگ، فقیر و غنی فرقی نداشت:
«يصافح الغني و الفقير و الصغير و الكبير»[۵]
«رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله با پول دار و فقیر، کوچک و بزرگ مصافحه می گرفتند»
-
در هنگام روبرو شدن با دیگران
انس می گوید:
«ما التقم أحد أذن رسول اللّه صلّى اللّه عليه و سلّم فينحّى رأسه حتى يكون الرجل هو الذى ينحّى رأسه، و ما أخذ أحد بيده فيرسل يده حتى يرسلها الآخذ، و لم ير مقدّما ركبتيه بين يدى جليس له»[۶]
«اگر کسی با پیامبر معانقه می کرد، حضرت صبر می کردند تا آن شخص صورتش را جدا سازد و نیز در هنگام مصافحه دست خویش را نمی کشیدند تا زمانی که شخص مقابل دستش را جدا سازد، و دیده نشد که مقابل دیگران پای خویش را دراز کرده باشند»
-
هم نشینی با اصحاب
حضور در جمع اصحاب و سخن گفتن با ایشان در موضوعات مختلف از دیگر نشانه های تواضع آن حضرت می باشد. آن رسول الهی به گونه ای در مجلس اصحاب حضور می یافتند که اگر فردی غریب وارد مجلس می شد، نمی توانست پیامبر صلی الله علیه و آله را تشخیص دهد؛ ابوذر در این باره می گوید:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَجْلِسُ بَيْنَ ظَهْرَانَيْ أَصْحَابِهِ فَيَجِيءُ الْغَرِيبُ فَلَا يَدْرِي أَيُّهُمْ هُوَ حَتَّى يَسْأَلَ فَطَلَبْنَا إِلَى النَّبِيِّ أَنْ يَجْعَلَ مَجْلِساً يَعْرِفُهُ الْغَرِيبُ إِذَا أَتَاهُ فَبَنَيْنَا لَهُ دُكَّاناً مِنْ طِينٍ فَكَانَ يَجْلِسُ عَلَيْهَا وَ نَجْلِسُ بِجَانِبَيْه»[۷]
«رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله همواره بین اصحاب خود می نشست؛ پس وقتی شخص نا آشنایی وارد می شد، نمی توانست تشخیص دهد پیامبر صلی اللّه علیه و آله کدام یک از آنان است، مگر این که سؤال می کرد؛ تا این که از رسول خدا درخواست کردیم برای ایشان جایگاه مخصوصی قرار دهیم تا وقتی غریبه ای به محضرش مشرف می شود، ایشان را بشناسد. سپس آن حضرت اجازه داد و برای شان از گِل دکه ای ساختیم که بر روی آن می نشست و ما در دو طرف ایشان می نشستیم»
و نیز این روایت:
«و كان يجلس بين أصحابه مختلطا بهم كأنّه أحدهم»[۸]
«وقتى با اصحاب مى نشستند، چنان هم نشین ایشان می گردیدند که گویا یکى از آنان است»
انس بن مالک نیز می گوید:
«كُنَّا إِذَا أَتَيْنَا النَّبِيَّ ص جَلَسْنَا حَلْقَة»[۹]
«هر گاه خدمت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله مى رسیدیم، در حلقه اى مى نشستیم»
و این دو روایت امام صادق علیه السلام که به خوبی بیان گر میزان تواضع نبی مکرم صلوات الله علیه وآله می باشد:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّى اللّه علیه و آله إِذَا دَخَلَ مَنْزِلًا قَعَدَ فِي أَدْنَى الْمَجْلِسِ إِلَيْهِ حِينَ يَدْخُل»[۱۰]
«پیامبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله هرگاه وارد مجلسى مى شدند، در پایین ترین مکان مجلس مى نشستند»
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّى اللّه علیه و آله يَأْكُلُ إِكْلَةَ الْعَبْدِ وَ يَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى»[۱۱]
«سیره رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله این گونه بود که هم چون بندگان غذا مي خوردند و به هيئت بندگان مي نشستند و اين به جهت فروتني نسبت به خداوند تبارك و تعالي بود»
-
نشستن با فقرا و بردگان
نشستن نزد فقرا و افرادی که در جامعه از جایگاهی پایین برخوردار بودند، از دیگر نشانه های تواضع آن حضرت است:
«رُوِيَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ أَنَّهُ قَالَ: مَرَّ الْمَلَأُ مِنْ قُرَيْشٍ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ عِنْدَهُ صُهَيْبٌ وَ خَبَّابٌ وَ بِلَالٌ وَ عَمَّارٌ وَ غَيْرُهُمْ مِنْ ضُعَفَاءِ الْمُسْلِمِينَ فَقَالُوا يَا مُحَمَّدُ أَ رَضِيتَ بِهَؤُلَاءِ عَنْ قَوْمِكَ أَ فَنَحْنُ نَكُونُ تَبَعاً لِهَؤُلَاءِ اطْرُدْهُمْ عَنْ بَيْتِكَ فَلَعَلَّكَ إِنْ طَرَدْتَهُمْ اتَّبَعْنَاكَ فَقَالَ ص ما أَنَا بِطارِدِ الْمُؤْمِنِينَ»[۱۲]
«از عبدالله بن مسعود روایت شده است که گروهی از سران قریش بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله گذشتند در حالی که نزد ایشان صهیب، خبّاب، بلال و عمار و دیگرانی از فقراء مسلمین حضور داشتند؛ پس گفتند: ای محمد آیا به وجود این ها به جای قوم خودت راضی هستی؟! آیا ما از این جماعت باید پیروی کنیم؟! اگر آن ها را از خودت برانی، شاید از تو پیروی نماییم. پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمودند: من هرگز ايمان آورندگان را طرد نخواهم كرد»
و این روایت که سند دیگری در این خصوص می باشد:
«يُجَالِسُ الْفُقَرَاءَ وَ يُؤَاكِلُ الْمَسَاكِين»[۱۳]
«پيامبر خدا صلّى اللّه علیه و آله با تهيدستان مى نشستند و با مستمندان غذا مى خوردند»
و خواسته ی آن حضرت نیز از درگاه خداوند، همین بود:
«قَالَ ص اللَّهُمَّ أَحْيِنِي مِسْكِيناً وَ أَمِتْنِي مِسْكِيناً وَ احْشُرْنِي فِي زُمْرَةِ الْمَسَاكِين»[۱۴]
«رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله می فرمود: خداوندا مرا زنده بدار با فقرا، و با ایشان بمیران و در زمره ی آنان برانگيزان»
-
قبول دعوت همگان
پیامبر صلّوات اللّه علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند:
«يَا عَلِيُّ لَوْ أُهْدِيَ إِلَيَّ كُرَاعٌ لَقَبِلْتُ وَ لَوْ دُعِيتُ إِلَى ذِرَاعٍ لَأَجَبْت»[۱۵]
«ای علی، اگر پاچه ی گوسفند یا گاوی به من هدیه دهند، آنرا می پذیرم و اگر براي پاچه ی گاو و گوسفندی من را دعوت نمایند، اجابت مي كنم»
از انس نیز نقل شده است:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُجِيبُ دَعْوَةَ الْمَمْلُوك»[۱۶]
«پيامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله دعوت بردگان را می پذیرفتند»
-
انجام کارهای خانه
اجناس خریداری شده را به منزل حمل می کردند:
«و لا يمنعه الحياء أن يحمل حاجته من السوق إلى أهله»[۱۷]
«رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله خجالت نمى كشيد كه نیازهای خانه را از بازار به سوى خانواده اش حمل كند»
و کارهای خانه را انجام می دادند:
«و كان صلّى اللّه عليه و آله في بيته في مهنة أهله»[۱۸]
«رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در خانه، در خدمت خانواده اش بود»
«و كان يصنع في بيته مع أهله في حاجتهم»[۱۹]
«رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله در خانه برای نیازهای خانواده اش کار می کرد»
ابو سعید خدری در این باره می گوید:
«كان رسول الله صلى الله عليه و آله يعالج في بيته، كان يعلف الناضح و يعقل البعير و يقم البيت و يحلب الشاة و يخصف النعل و يرقع الثوب و يأكل مع خادمه و يطحن عنه إذا أعيى»[۲۰]
«آن حضرت کارهای خانه را انجام می داد؛ شتر را علف مي داد و مي بست و خانه را مي روفت و گوسفند را مي دوشيد و نعلين خود را پينه مي کرد و جامه خود را وصله مي زد و با خدمتکار خويش غذا مي خورد و چون خادم از دستاس کردن خسته مي شد او را ياري مي کرد»
-
تواضع در جایگاه رهبری
«كان صلّى اللّه عليه و سلّم أشدّ الناس تواضعا في علوّ منصبه»[۲۱]
«پيامبر اكرم صلّی اللّه علیه و آله با وجود مقام والایی که داشت، متواضع ترین مردم بود»
ابن مسعود در همین رابطه می گوید:
«أَتَى النَّبِيَّ صلّى اللّه علیه و آله رَجُلٌ يُكَلِّمُهُ فَأُرْعِدَ فَقَالَ هَوِّنْ عَلَيْكَ فَلَسْتُ بِمَلِكٍ إِنَّمَا أَنَا ابْنُ امْرَأَةٍ كَانَتْ تَأْكُلُ الْقَد»[۲۲]
«عربی بیابانی خدمت پیامبر اکرم صلى الله عليه و آله رسید، و در هنگام گفت و گو با آن حضرت زبانش به لکنت افتاد. پیامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: سخت نگیر, من از جبابره نیستم؛ من پسر زنی هستم که گوشت خشکیده در برابر آفتاب را می خورد»
هم چنین از امام صادق علیه السلام نقل شده است:
«مَرَّتْ بِرَسُولِ اللَّهِ ص امْرَأَةٌ بَذِيَّةٌ وَ هُوَ جَالِسٌ يَأْكُلُ فَقَالَتْ يَا مُحَمَّدُ إِنَّكَ لَتَأْكُلُ أَكْلَ الْعَبْدِ وَ تَجْلِسُ جُلُوسَهُ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَيْحَكِ وَ أَيُّ عَبْدٍ أَعْبَدُ مِنِّي»[۲۳]
«رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بر روى زمين نشسته بودند و غذا تناول مى كردند. خانمى بدزبان و ياوه گو بر آن بزرگوار گذشت و گفت: اى محمد مى بينم، بسان بندگان، لقمه بر مى دارى و مانند بندگان، بر سر غذا نشسته اى؟! رسول خدا گفتند: من بنده خدا هستم؛ كسى بنده تر از من نيست»
و در هنگام رفتن به جایی اگر کسی همراه ایشان حرکت می کرد، نهی می کردند؛ به ویژه اگر سواره بودند و آن شخص پیاده:
«رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَا يَدَعُ أَحَداً يَمْشِي مَعَهُ إِذَا كَانَ رَاكِباً حَتَّى يَحْمِلَهُ مَعَهُ فَإِنْ أَبَى قَالَ تَقَدَّمْ أَمَامِي وَ أَدْرِكْنِي فِي الْمَكَانِ الَّذِي تُرِيد»[۲۴]
«روايت شده است كه پيامبر صلّى اللّه علیه و آله هرگز راضى نمى شد، اگر سواره است، كسى در كنار او پياده راه برود، بلکه او را در رديف خویش سوار مى كرد و اگر آن شخص حاضر نمى شد كه چنين كند، به او مى گفت: پيش از من راه بيفت و در جايى كه مى خواهى، منتظر من باش»
و سنت و روش خویش را به دیگران متذکر می شدند؛ چنان چه به ابوذر فرمودند:
«يَا أَبَا ذَرٍّ إِنِّي أَلْبَسُ الْغَلِيظَ وَ أَجْلِسُ عَلَى الْأَرْضِ وَ أَلْعَقُ أَصَابِعِي وَ أَرْكَبُ الْحِمَارَ بِغَيْرِ سَرْجٍ وَ أُرْدِفُ خَلْفِي فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي»[۲۵].
«اى اباذر، من لباس درشت مى پوشم و بر زمين مى نشينم و انگشتان را با زبان مى ليسم و بر خر بدون پالان سوار مى شوم و كسى را پشت سر خود سوار مى كنم. پس هر كه از سنت من گريزان شود از من نيست»
۹- اصل تعادل و پرهیز از افراط و تفریط
همان گونه که بالا رفتن و پایین آمدن فشار خون، از نظر جسمی تنظیم بدن را بر هم زده و مشکلاتی را برای انسان به وجود می آورد، در زندگی اجتماعی نیز تندروی ها و کندروی ها و به تعبیر دیگر بالا رفتن ها و پایین آمدن هایی وجود دارد که اختلالات زیادی را در زندگی انسان موجب می گردد. برخی اشخاص در حوادث زندگی به سبب عدم برخورداری از ظرفیت وجودی مناسب، خود را باخته و با رسیدن به کوچک ترین موقعیت مالی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و یا از دست دادن آن، مبتلا به آسیب های روحی و روانی شده و چه بسا از جاهای خطرناک سر درآورده و پستی و بلندی و جزر و مدّ زندگی، آنان را در خود فرو برده و به نابودی می کشاند.
در این بخش از سلسله مطالب پیرامون سبک زندگی که برگرفته از سیره نبوی صلوات الله علیه و آله می باشد، به دنبال آن هستیم تا درباره ی اصل تعادل و پرهیز از افراط و تفریط در زندگی مطالبی را مطرح نماییم؛ زیرا شخصیت انسان ها در این پستی و بلندی ها ظاهر می گردد و عدم توجه به این اصل بسیار مهم، گمراهی و هلاکت را برای انسان به دنبال خواهد داشت. به عنوان مثال کسی که روزی شاگرد مغازه ای بوده است و در چنین موقعیت اجتماعی قرار داشته است، و بر اثر لطف و یا تقدیر الهی به تاجری سرشناس تبدیل گردیده است و نیز کارمندی که مسئولیت مهمی به او سپرده شده است و یا شخصی که اهل ارتباط با مسجد، دعای کمیل، ندبه و حضور در میادین جنگ بوده است، هم اکنون به سبب تغییر در زندگی و حادث شدن وضعیت جدید، توان ایستادن در مقابل خواسته های نفسانی را ندارد و مهار و زمام نفس، از کفَش بیرون می رود. این جاست که خصیصه ی اعتدال، نقش خود را نمایان می سازد و انسان را در برابر خود باختگی ها حفظ می نماید و مانعی مقاوم بر سر راه تزلزل او می گردد.
خداوند متعال نیز بندگی و ایمان پیامبران بزرگ الهی را در بستر اعتدال معرفی می کند و در این رابطه الگویی هم چون یوسف علیه السلام را در معرض دید انسان ها قرار می دهد تا همگان بدانند با وجود این که یوسف، روزی در چاه، روزی در زندان و روزی در قصر قرار گرفت، اما تغییری در شخصیت و روحیه اش حاصل نگردید؛ بلکه همه ی ابتلائات و نعمات را از جانب خدا دانسته و شکر آن را به جای می آورد و عامل نجات خویش را، لطف و عنایت خداوند متعال بر می شمارد:
«وَ مَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ»[۲۶]
«و من نفس خود را تبرئه نمى كنم، چرا كه نفس قطعاً به بدى امر مى كند، مگر كسى را كه خدا به او رحم كند»
جالب این جاست در قرآن کریم از دو پیامبر الهی به عنوان «نعم العبد» یاد گردیده است که یکی از مهم ترین ویژگی های مشترک ایشان، برخوردار بودن از اصل اعتدال می باشد. حضرت سلیمان نبی علیه السلام که یکی از این دو انسان بزرگ می باشد با وجود دراختیار داشتن همه ی نعمت ها و ملک و سلطنت گسترده از مرز اعتدال خارج نگردید و استحقاق این را پیدا نمود که به این صفت ممتاز مفتخر گردد:
«سُلَيْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ»[۲۷]
«سليمان چه نيكو بنده اى است. به راستى او توبه كار [و ستايشگر] بود»
پیامبر دیگری که مفتخر به این صفت گردیده است، حضرت ایوب علیه السلام می باشد که خداوند متعال تمامی نعمت ها، از جمله فرزندان، اموال، زراعت و محصولات کشاورزی و نیز گوسفندان او را گرفت، اما این ابتلائات موجب نشد که لب به شکایت بگشاید و خدا را فراموش نماید، بلکه زبانش به طور مداوم به ذکر و شکر و استغفار به درگاه پروردگار مشغول بود:
«إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ»[۲۸]
«ما او را شكيبا يافتيم؛ چه نيكو بنده اى است، به راستى او توبه كار بود»
پیامبر (ص) و خصلت اعتدال
به طور قطع مصداق بارز و کامل اعتدال در میان انسان ها کسی جز پیامبر اعظم حضرت محمد صلی الله علیه و آله نیست؛ شخصیتی که سراسر زندگی اش با میزان و شاقول اعتدال تنظیم گردیده است؛ چه آن روز که یتیمی خردسال در مکه بودند؛ چه آن زمان که در شعب ابی طالب در محاصره قرار گرفتند؛ چه روزی که در سرزمین طائف، حضرت را سنگ باران کردند؛ چه آن ایام که او را از مکه بیرون کرده و چه سال هایی که در مدینه حکومت اسلامی تشکیل دادند و صاحب قدرت گردیدند.
آن حضرت علاوه بر این که در شئون مختلف زندگی، اعم از فردی و اجتماعی روشی میانه داشتند، به شریعتی نیز مبعوث گردیدند که مروج اعتدال و میانه روی است.
امام باقر علیه السلام مشی اعتدالی رسول خدا صلی الله علیه و آله را از آن حضرت این طور نقل می فرماید:
«أَلَا إِنَّ لِكُلِّ عِبَادَةٍ شِرَّةً ثُمَّ تَصِيرُ إِلَى فَتْرَةٍ فَمَنْ صَارَتْ شِرَّةُ عِبَادَتِهِ إِلَى سُنَّتِي فَقَدِ اهْتَدَى وَ مَنْ خَالَفَ سُنَّتِي فَقَدْ ضَلَ وَ كَانَ عَمَلُهُ فِي تَبَابٍ أَمَا إِنِّي أُصَلِّي وَ أَنَامُ وَ أَصُومُ وَ أُفْطِرُ وَ أَضْحَكُ وَ أَبْكِي فَمَنْ رَغِبَ عَنْ مِنْهَاجِي وَ سُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي»[۲۹]
«هان، هر عبادتى را جوش و خروشى است كه سرانجام فروكش مى كند. پس هر كس جوش و خروش عبادتش به سنّت من آرام گيرد، هدايت شده است و هر كه با سنّت من مخالفت ورزد، گمراه شده است و عملش بر باد رفته مى باشد. بدانيد كه من نماز مى خوانم، مى خوابم، روزه مى گيرم، افطار مى كنم، مى خندم و مى گريم. پس هر كه از روش و سنّت من روى گرداند، از من نيست»
هم چنین در سیره آن حضرت می خوانیم:
«سِيرَتُهُ الْقَصْدُ وَ سُنَّتُهُ الرُّشْدُ وَ كَلَامُهُ الْفَصْلُ وَ حُكْمُهُ الْعَدْل»[۳۰]
«راه و رسم پيامبر صلی الله علیه و آله معتدل، سنتش صحيح و پايدار، سخنانش جدا كننده حق از باطل و قضاوتش عادلانه بود»
انس بن مالک نیز سیره اعتدالی حضرت در امور زندگی و پرهیز وی از افراط و تفریط را این گونه نقل می کند:
«جاءَ ثَلاثةُ رهْطِ إِلَى بُيُوتِ أَزْواجِ النَّبِيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يسْأَلُونَ عنْ عِبَادَةِ النَّبِيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، فَلَمَّا أُخبِروا كأَنَّهُمْ تَقَالَّوْها وقالُوا :أَين نَحْنُ مِنْ النَّبِيِّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قَدْ غُفِر لَهُ ما تَقَدَّم مِنْ ذَنْبِهِ وما تَأَخَّر. قالَ أَحَدُهُم: أَمَّا أَنَا فأُصلِّي الليل أَبدا، وقال الآخَر: وَأَنا أَصُومُ الدَّهْرَ أبداً ولا أُفْطِر، وقالَ الآخر: وأَنا اعْتَزِلُ النِّساءَ فلا أَتَزوَّجُ أَبداً، فَجاءَ رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم إلَيْهمْ فقال: أَنْتُمُ الَّذِينَ قُلْتُمْ كذا وكذَا؟، أَما واللَّهِ إِنِّي لأَخْشَاكُمْ للَّهِ وَأَتْقَاكُم له لكِني أَصُومُ وَأُفْطِر، وَأُصلِّي وَأَرْقُد، وَأَتَزَوّجُ النِّسَاءَ، فمنْ رغِب عن سُنَّتِي فَلَيسَ مِنِّى»[۳۱]
«سه شخص به خانه همسران پیامبر آمدند و درباره چگونگی عبادت پیامبر صلی الله علیه و آله از ایشان پرسیدند. وقتی پاسخ را دریافت کردند، گفتند: ما کجا و پیامبر صلی الله علیه و آله کجا، در حالی که گناه اول و آخر او بخشیده شده است. یکی از آنان گفت: من تا زنده ام نماز شب را ترک نخواهم کرد و دیگری گفت: من برای همیشه روزه خواهم گرفت و افطار نمی کنم و نفر دیگر گفت: من نیز از زنان کناره می گیرم و هرگز ازدواج نخواهم کرد. در این هنگام، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وارد شده و گفتند: شما هستید که چنین و چنان گفتید؟! سوگند به خدا که من از شما خدا ترس تر و پرهیزکارتر هستم، اما روزه می گیرم، افطار می کنم، نماز می گزارم، می خوابم و ازدواج می کنم؛ پس هرکس از روش من دوری جوید، از من نیست»
همان گونه که مشاهده می گردد پیامبر صلی الله علیه و آله، در برابر تفکر باطل افراط و تفریط، از اعتدال سخن می راند و خطا و اشتباهات یاران خویش را با توجه به آن تصحیح می نمودند و اگر مشاهده می کردند فردی دست از عقیده ی منحرف خویش بر نمی دارد، ناراحت شده و با تندی با او مواجه می شدند؛ چنان چه وقتی ثعلبه که با کمک پیامبر صلی الله علیه و آله به امکانات مالی رسیده بود، مسجد و نماز را به بهانه ی گرفتاری های روزانه رها کرد، یا زمانی که عثمان بن مظعون زندگی و زن و فرزند را رها ساخته و به عبادت و رهبانیت روی آورد، مورد خشم پیامبر صلی الله علیه و آله قرار گرفتند.
آن حضرت صلوات الله علیه و آله در کلامی گهربار با نفی رهبانیت و گوشه گیری، روش صحیح زندگی را این گونه به پیروان خویش یاد می دهند:
«وَ لَكِنْ بَعَثَنِي بِالْحَنِيفِيَّةِ السَّهْلَةِ السَّمْحَةِ أَصُومُ وَ أُصَلِّي وَ أَلْمِسُ أَهْلِي فَمَنْ أَحَبَّ فِطْرَتِي فَلْيَسْتَنَّ بِسُنَّتِي وَ مِنْ سُنَّتِيَ النِّكَاح.»[۳۲]
«بلکه مرا به دین اعتدال که آسان و راحت نیز هست، برانگیخته است؛ من روزه می گیرم و نماز می گزارم و با همسرم آمیزش می کنم، پس هر کس که دین مرا دوست دارد، باید به سنت من عمل کند و یکی از سنت های من ازدواج است»
[۱]. الأمالي( للصدوق)، ص۷۲
[۲]. مكارم الأخلاق، ص۱۶
[۳]. سفينة البحار، ج۲، ص۶۹۱
[۴]. سفينة البحار، ج۲، ص۶۹۱
[۵]. بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۰۸
[۶]. نهایۀالارب فی فنون الأدب، ج۱۸، ص ۲۵۸
[۷]. مكارم الأخلاق، ص۱۶
[۸]. المحجة البيضاء، ج۴، ص۱۵۲
[۹]. بحار الأنوار، ج۱۶، ص۲۳۶
[۱۰]. الكافي، ج۲، ص۶۶۲
[۱۱]. الكافي، ج۸، ص۱۳۱
[۱۲]. بحار الأنوار، ج۱۷، ص۴۱
[۱۳]. مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، ج۱، ص۱۴۶
[۱۴]. بحار الأنوار، ج۶۹، ص۴۶
[۱۵]. وسائل الشيعة، ج۱۷، ص۲۸۸
[۱۶]. مكارم الأخلاق، ص۲۹
[۱۷]. إرشاد القلوب إلى الصواب، ج۱، ص۱۱۵
[۱۸]. سفينة البحار، ج۲، ص۶۹۶
[۱۹]. المحجة البيضاء، ج۴، ص۱۵۱
[۲۰]. مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج۱۰، ص۲۰۱
[۲۱]. أنوار النبی أسرارها و أنوارها، ص ۱۷۷
[۲۲]. مكارم الأخلاق، ص۱۶
[۲۳]. مكارم الأخلاق، ص۱۶
[۲۴]. مكارم الأخلاق، ص۲۲
[۲۵]. مكارم الأخلاق، ص۴۶۳
[۲۶]. یوسف/۵۳
[۲۷]. ص/۳۰
[۲۸]. ص/۴۴
[۲۹]. الکافی، ج۲، ص۸۵
[۳۰]. شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج۷، ص۶۲
[۳۱]. مع الانبیا فی القرآن، ص۴۳۲
[۳۲]. الكافي، ج۵، ص۴۹۴
دیدگاه خود را ثبت کنید
Want to join the discussion?Feel free to contribute!