انتظار فرج از منظر ادعیه و زیارات

در کتب ادعیه تعلیمات ارزنده ­ای در قالب دعا و زیارات، به ما ارائه شده است که باید بیش از گذشته مورد بررسی و استفاده قرار گیرد؛ بر این اساس برآنیم تا با استفاده از پانزده دعا و زیارتی که مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح ­الجنان در خصوص حضرت حجت علیه ­السلام گرد آوری نموده ­اند به بیان وظائف منتظران حضرت حجت ارواحنا­­ فداه بپردازیم…

*****************************************************************

پدیدآورنده: سید علی شاهچراغی

دسته بندی: خطبه­

«انتظارفرج از منظر ادعیه و زیارات»

مرحوم شیخ صدوق در کتاب شریف کمال ­الدین وتمام­ النعمه، حدیثی از امام صادق علیه ­السلام در فضیلت انتظار فرج نقل کرده است که در کتب روایی ما با تعابیر دیگری نیز آمده است؛ ایشان در این روایت می ­فرماید:

«مَنْ مَاتَ مِنْكُمْ عَلَى هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ كَانَ كَمَنْ كَانَ فِي‏ فُسْطَاطِ الْقَائِمِ‏ ع‏»^[۱]

«کسى که بر این امر بمیرد و منتظر امام عج ­الله فرجه الشریف باشد، مانند کسي است که در سراپرده حضرت قائم عج ­الله فرجه ­الشریف، سرگرم خدمت باشد»

این امام عظیم ­الشأن در بیانی دیگر می ­فرماید:

«بَلْ بِمَنْزِلَةِ مَنِ‏ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص»^[۲]

«بلکه مانند کسی که در رکاب پیامبرصلی ­الله علیه و آله  شهید شود»

هم چنین در بخشی از این روایت آمده است:

«بِمَنْزِلَةِ مَنْ كَانَ قَاعِداً تَحْتَ‏ لِوَائِهِ‏»^[۳]

«همانند كسي است كه زير پرچم قائم بوده باشد»

امام باقر علیه ­السلام نیز در قالب عبارات ذیل می­ فرماید:

 «كَانَ‏ كَالْمُقَارِعِ‏ بَيْنَ يَدَيْهِ بِسَيْفِهِ لَا بَلْ كَالشَّهِيدِ مَعَهُ»^[۴]‏

«[منتظر امام] همانند کسی است که پیش روی او شمشیر می ­زند؛ نه، بلکه مانند کسی است که همراه او شهید شود»

امام سجاد علیه ­السلام نیز در همین زمینه می ­فرماید:

«بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِينَ‏ بَيْنَ‏ يَدَيْ‏ رَسُولِ اللَّهِ ص بِالسَّيْفِ»^[۵]

«همانند كسي است که در مقابل پیامبر شمشیر می زند.»

این تعابیر به خوبی نشان دهنده آنست که منتظر واقعی حضرت حجت ارواحنا فداه می ­باید همواره آماده دریافت فرمان و دستور مولایش ­باشد و همین­­ تأکیدات بوده است که مؤمنین را به آمادگی و بلکه در مواردی به حفظ شمشیر جهت جانفشانی در راه حضرت علیه­ السلام وا می ­داشته است.

وظایف منتظران

در کتب ادعیه تعلیمات ارزنده ­ای در قالب دعا و زیارات، به ما ارائه شده است که باید بیش از گذشته مورد بررسی و استفاده قرار گیرد؛ بر این اساس برآنیم تا با استفاده از پانزده دعا و زیارتی که مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح ­الجنان در خصوص حضرت حجت علیه ­السلام گرد آوری نموده ­اند به بیان وظائف منتظران حضرت حجت ارواحنا­­ فداه بپردازیم. اگر چه در این زمینه برخی از کتب نیز حاوی مطالب مفید و ارزنده می باشد، از قبیل کتاب شریف مکیال­ المکارم که هشتاد وظیفه­ ی منتظران ظهور را ذکر نموده است و خواندن آن دارای فواید زیادی می ­باشد.

• اولین گام: معرفت

اولین قدم، شناخت حضرت و برنامه های ایشان در اداره جامعه مهدوی است؛ لذا سفارش شده است که مؤمنین در مسیر معرفت و شناخت مقام حضرات ائمه اطهار علیهم ­السلام کوشا باشند؛ آن ­گونه  که حضرت حجت ارواحنا فداه، معرفت را از درگاه خداوند طلب می ­کنند:

«اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ الطَّاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِيَةِ وَ صِدْقَ النِّيَّةِ وَ عِرْفَانَ الْحُرْمَةِ وَ أَكْرِمْنَا بِالْهُدَى وَ الِاسْتِقَامَةِ وَ سَدِّدْ أَلْسِنَتَنَا بِالصَّوَابِ وَ الْحِكْمَةِ وَ امْلَأْ قُلُوبَنَا بِالْعِلْمِ وَ الْمَعْرِفَةِ»[۶]

«خدايا، توفيق فرمان برى و دورى از نافرمانى و درستى نهاد و شناخت واجبات را روزى ما بدار و ما را به هدايت و پايدارى گرامى دار، و زبانمان را به راستگويى و حكمت استوار ساز، و دل هايمان را از دانش و بينش پر كن»

• دومین گام: محبت

دومین قدم در مسیر انتظار، پر کردن پیمانه­ ی جان از مودّت و محبّت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم ­السلام مخصوصاً حضرت حجت علیه ­السلام و تلاش جهت نهادینه شدن عشق به حضرت در دل می ­باشد؛ زیرا با عشق به اهل بیت علیهم ­السلام است که می توان به جنگ با مفاسد قدم گذاشت و پلیدی ­ها را در بخش ­های مختلف زندگی از بین برد و اصلاح نمود. در زیارت جامعه کبیره در این رابطه می خوانیم:

«بِمُوالاتِکُمْ عَلَّمَنَا اللَّهُ مَعالِمَ دِینِنا وَاَصْلَحَ ماکانَ فَسَدَ مِنْ دُنیانا»^[۷]

«خدا در پرتو دوستى شما، دستورات دين­ مان را به ما آموخت و از دنياي ­مان آنچه كه فاسد شده بود را اصلاح نمود.»

 زیبایی واژه «موالات» که از باب مفاعله می ­باشد در این است که این محبت و مودت طرفینی است و دوست داشتن اهل بیت عصمت و طهارت علیهم ­السلام، الطاف این بزرگواران را نسبت به ما موجب خواهد گردید و شفاعت ایشان را به ­همراه خواهد داشت.

سید بن طاووس رحمه ­الله می­ گوید: سحرگاهی در سرداب مقدس حضرت در سامرا، نوای آن عزیز را شنیدم که می فرمود:

 «اللَّهُمَ‏ إِنَ‏ شِيعَتَنَا خُلِقَتْ‏ مِنْ شُعَاعِ أَنْوَارِنَا وَ بَقِيَّةِ طِينَتِنَا وَ قَدْ فَعَلُوا ذُنُوباً كَثِيرَةً اتِّكَالًا عَلَى حُبِّنَا وَ وَلَايَتِنَا فَإِنْ كَانَتْ ذُنُوبُهُمْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ فَاصْفَحْ عَنْهُمْ فَقَدْ رَضِينَا»^[۸]

«خدایا! شیعیان ما از شعاع نور ما و باقیمانده طینت ما خلق شده ­اند؛ و گناهان زیادی را مرتکب شده ­اند که برای بخشش آن امید به حب و ولایت ما دارند؛ اگر این گناهان بین تو و ایشان قرار گرفته است، آنان را ببخشای و از ایشان درگذر.»

• سومین گام: تلاش در مسیر اصلاح اخلاق و رفتار

هر فرد ­باید در مسیر بهبود اعمال و اخلاق خود بکوشد و با رفتار خویش نشان دهد منتظر حقیقی آن حضرت می ­باشد. در فرازی از دعای عهد که به خواندن آن در صبح ­گاهان توصیه و سفارش فراوان شده است، آمده است که منتظر علاقه مند به قرار گرفتن در زمره اعوان و انصار حضرت و نیز شهادت در رکاب ایشان ارواحنا فداه می­ باید این اشتیاق را در اخلاق و رفتار خویش نمایان سازد، زیرا گناهی بالاتر از غشّ و نیرنگ با امام معصوم علیه ­السلام نیست. پس ضروری است شخص منتظر، پیا­­م ­های حضرت به ویژه توصیه­ هایی که در توقیعات شریفه صادر شده است را با جان و دل دریافت نموده و بدان پایبند باشد؛ و با تهذیب نفس و پاکی جان نشان دهد که سربازی واقعی برای حضرت عج ­الله فرجه الشریف است تا انشاء الله در زمره سربازان  حضرت مهدی عج ­الله فرجه الشریف قرار گیرد.

• چهارمین گام: تجدید عهد و پیمان

منتظر واقعی با امام خود عهد و پیمانی مستمر دارد و در جهت تجدید آن همواره می ­کوشد؛ زیرا از غفلت و بی خبری همین بس که روزی بر انسان بگذرد و به یاد مولای خود نباشد؛ و به تعبیر سید بن طاووس بر این ­که از وجود مبارکش محروم است، غمگین نباشد.

این فراز از دعای عهد دلالتی آشکار بر لزوم تجدید پیمان با حضرت حجت عج ­الله فرجه ­الشریف می­باشد:

 «اللَّهُمَّ إِنِّي أُجَدِّدُ فِي‏ صَبِيحَةِ يَوْمِي‏ هَذَا وَ مَا عِشْتُ فِيهِ مِنْ أَيَّامِ حَيَاتِي عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَيْعَةً لَهُ فِي عُنُقِي لَا أَحُولُ عَنْهَا وَ لَا أَزُولُ»[۹]

«خدايا؛ در صبح اين روز و تا زندگی كنم از روزهايم، با آن حضرت عهد و پيمان و بيعت را تجديد می ­كنم كه از آن‏ رو نگردانم، و هيچ‏ گاه دست‏ برندارم»

• پنجمین گام: انتظار فرج

در زیارت جامعه کبیره، به امامان هدایت از اولین ایشان، امیرالمؤمنین علیه ­السلام تا آخرین ایشان حضرت حجت عج ­الله فرجه الشریف عرضه می ­داریم:

«ننْتَظِرٌ لِأَمْرِكُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِكُمْ … مُؤْمِنٌ بِسِرِّكُمْ وَ عَلانِيَتِكُمْ وَ شَاهِدِكُمْ وَ غَائِبِكُمْ وَ أَوَّلِكُمْ وَ آخِرِكُمْ»[۱۰]

«چشم به راه فرمان شمايم. در انتظار حكومت شما به سر می برم … به نهان و آشكارتان، و حاضر وغائبتان، و اوّل و آخرتان، ايمان دارم»

• ششمین گام: سلام به حضرت ارواحنا فداه

در بسیاری از ادعیه و زیارات، به ویژه زیارت آل یس، به ما یاد داده ­اند که ارتباط خویش را با آن حضرت از طریق سلام کردن، برقرار نماییم:

«السَّلَامُ‏ عَلَيْكَ‏ أَيُّهَا الْعَلَمُ‏ الْمَنْصُوبُ‏ وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ …ٍ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تَقْعُدُ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تَقُومُ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تَقْرَأُ وَ تُبَيِّنُ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تُصَلِّي وَ تَقْنُتُ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تَرْكَعُ وَ تَسْجُدُ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تُكَبِّرُ وَ تُهَلِّلُ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تَحْمَدُ وَ تَسْتَغْفِرُ السَّلَامُ عَلَيْكَ حِينَ تُمْسِي وَ تُصْبِحُ»[۱۱]

«سلام بر تو اى پرچم برافراشته و دانش ریزان، … سلام بر تو هنگامى که مى‌ نشینى، سلام بر تو هنگامى که به پا مى ­‌ایستى، سلام بر تو هنگامى که (فرامین حق را) مى ‌خوانى و تفسیر مى ‌کنى، سلام بر تو هنگامى که نماز مى‌ خوانى و قنوت می‌ گیری، سلام بر تو هنگامى که رکوع و سجده بجاى آورى، سلام بر تو هنگامى که “لا اله الا اللّه” و “اللّه اکبر” گویى»

• هفتمین گام: آرزوی سلامتی

از جمله کارهایی که همگان نسبت به آن موظف می ­باشند و در ادعیه وارده مورد تأکید قرار گرفته است، دعا برای سلامتی حضرت علیه ­السلام است که در این رابطه قرائت دعای «اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الحُجَهِ بنِ الحَسَن صَلَواتُکَ علَیهِ و عَلی آبائِهِ» و نیز دعایی که از حضرت رضا علیه ­السلام جهت سلامتی حضرت حجت عج ­الله فرجه ­الشریف صادر شده است و مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان آن را ذکر کرده است:

 «اللَّهُمَّ ادْفَعْ عَنْ وَلِيِّكَ وَ خَلِيفَتِكَ وَ حُجَّتِكَ عَلَى خَلْقِكَ وَ لِسَانِكَ الْمُعَبِّرِ عَنْكَ … وَ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ جَمِيعِ مَا خَلَقْتَ وَ بَرَأْتَ وَ أَنْشَأْتَ وَ صَوَّرْتَ وَ احْفَظْهُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ فَوْقِهِ وَ مِنْ تَحْتِهِ بِحِفْظِكَ الَّذِي لا يَضِيعُ مَنْ حَفِظْتَهُ بِهِ …»^[۱۲]

«خدايا دفاع كن از ولىّ‏ ات و خليفه‏ ات و حجّت بر آفريدگانت، و زبان سخنگوى از جانبت،… و پناهش ده از شرّ تمام آنچه آفريدى و پديدار كردى و پروردى و صورت دادى و او را نگهدار از پيش رويش، و پشت سرش، و از جانب راست و چپش، و بالاى سر، و زير پايش، به نگهداری ­ات‏، كه تباه نشود، هر كه را به آن نگهدارى…»

مورد تأکید می­ باشد.

 بزرگان دین هم­ چنین سفارش زیادی نسبت به پرداخت صدقه به منظور دفع بلا از جان آن حجت الهی کرده اند زیرا دشمنان بسیاری در کمین آن حضرت عج ­الله فرجه الشریف هستند و صدقه، بلا را از وجود نازنینش دفع خواهد ساخت.

• هشتمین گام: دعا برای ظهور

منتظران حضرت حجت علیه ­السلام همراه با انتظار فرج، موظف به دعا و درخواست از خداوند جهت تعجیل در فرج مصلح کل و نیز گریه و زاری در فراق حجت غائب ارواحنا فداه می­ باشند تا خداوند نظر رحمتی به بشر گرفتار در تباهی و فساد نموده و در امر ظهور امام عصر ارواحنا له الفدا تعجیل صورت گیرد؛ در همین رابطه در حالات حضرت رضا علیه ­السلام نقل شده است که وقتی دعای «اللَّهُمَ‏ عَجِّلْ‏ فَرَجَهُ‏ وَ سَهِّلْ‏ مَخْرَجَهُ» را می خواندند می ­ایستادند و دست های خود را بر سر می گذاشتند.^[۱۳]

در دعای افتتاح نیز به پیشگاه خداوند از طولانی شدن مدت غیبت، با وجود دشمنان و فتنه های زیاد، شکایت می ­بریم.

• نهمین گام: توفیق زیارت

طلب و درخواست زیارت جمال حضرت حجت عج ­الله تعالی فرجه ­الشریف از دیگر مطالبی است که در ادعیه و زیارات، نسبت به آن با تعابیر متعددی روبرو هستیم.

«اللَّهُمَ‏ أَرِنِي‏ الطَّلْعَةَ الرَّشِيدَةَ وَ الْغُرَّةَ الْحَمِيدَةَ وَ اكْحُلْ نَاظِرِي بِنَظْرَةٍ مِنِّي إِلَيْه‏»[۱۴]

«خدايا، بنمايان به من آن جمال ارجمند و آن پيشانى نورانى پسنديده را و سرمه وصال ديدارش را به يك نگاه به ديده ­ام بكش»

• دهمین گام: رعایت ادب  

رعایت ادب و نیز قیام به هنگام شنیدن لقب زیبای «قائم» و گذاشتن  دست­ ها را بر سر، از دیگر اموری است که باید نسبت به آن توجه داشته باشیم. هم ­چنین بیان فضائل و مناقب حضرت و حضور در مجالس و محافلی که به نام حضرت برپا می شود از دیگر اعمالی است که بر عهده­ ی ما می ­باشد.

در پایان این بخش، مناسب است به جهت تیمن و تبرک، مطالب ده­ گانه ­ای که در تتمه­ ی زیارت آل ­یس آمده است را بیاوریم؛ به امید آن ­که از این فراز های سراسر نورانی بهره­ ی وافی را برگیریم و بدانیم از ما چه خواسته ­اند و چه کاری را باید انجام دهیم:

«اللّهُمَ اِنّی اَساَلُکَ اَن تُصَلّیَ عَلی مُحَمَدٍ نَبیِّ رَحمَتِک وَ کَلِمَةِ نورِک

• اَن تَملَاَ قَلبِی نورَ الیَقِین
• وَ فِکرِی نورَ النِیّات
• وَ عَزمِی نورَ العِلم
• وَ قُوَّتِی نورَ العَمَل
• وَ لِسانِی نورَ الصِدق
• وَ دینی نورَ البَصآئِر
• وَ بَصَرِی نورَ الضِّیآء
• وَ سَمعی نورَ الحِکمَة
• وَ مَوَدَّتی نورَ المُوالاةِ لِمُحَمَدٍ وَ آلِهِ عَلَیهِمُ­السَّلام،
• حَتّی اَلقاکَ وَ قَد وَفَیتُ بِعَهدِکَ وَ میثاقِک»^[۱۵]

«خدايا من از تو می ­خواهم كه بر محمّد، پيامبر رحمتت و كلمه نورت، درود فرستى؛ و پر كنى دلم را با نور يقين؛ و سينه ‏ام را با نور ايمان؛ و فكرم را با نور تصميم؛ و اراده ‏ام را با نور دانش؛ و نيرويم را با نور عمل؛ و زبانم را با نور راستى؛ و دينم را با نور بينايى از سوى خود؛ و ديده ‏ام را با نور روشنايى؛ و گوشم را با نور حكمت؛ و مؤدّتم را با نور دوستى محمّد و خاندانش (درود بر ايشان)؛ تا ديدارت كنم درحالی ­كه به عهد و پيمانت وفا كرده‏ ام»

[۱]. كمال الدين و تمام النعمة، ج‏۲، ص۶۴۴

[۲]. بحار الأنوار، ج‏۵۲، ص۱۴۲

[۳]. بحار الأنوار، ج‏۵۲، ص۱۴۲

[۴]. كمال الدين و تمام النعمة، ج‏۱، ص۶۴۴

[۵]. كمال الدين و تمام النعمة، ج‏۱، ص۳۲۰

[۶]. مفاتیح الجنان

[۷]. مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره

[۸] . بحارالانوار، ج۵۳، ص ۳۰۲

[۹]. مفاتیح الجنان، دعای عهد

[۱۰]. مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره

[۱۱]. مفایتح الجنان، زیارت آل یس

[۱۲]. البلد الامین و الدرع الحصین، ص۸۱

[۱۳]. إلزام الناصب في إثبات الحجة الغائب، ج‏۱، ص۲۴۹

[۱۴]. بحارالانوار،ج ۵۳،ص۹۶

[۱۵]. مفاتیح الجنان، زیارت آل یاسین