زادراه/ ثمرات تقوا (بخش سوم)
دین مبین اسلام به کیفیت عمل بیش از کمّیت و مقدار آن توجه دارد و مقصود از کیفیت عمل نیز آن است که صاحب عمل تا چه اندازه به تقوا و خویشتن‌داری در برابر محرمات الهی…
***********************************************************************
پدیدآورنده: سید محمد شاهچراغی
دسته‌بندی: خطبه
زادراه/ ثمرات تقوا (بخش سوم)
پذیرش اعمال
پرهیزکاری، جامع‌ترین و بزرگترین فضیلت اخلاقی است که خیر دنیا و آخرت را برای انسان به ارمغان می‌آورد و آثار و برکات بی‌شماری را نصیب فرد می‌سازد؛ حقیقت ژرفی که نبی مکرم صلّی‌الله علیه و آله درباره آن فرمودند:
«مَن رُزِقَ تُقى فَقُد رُزِقَ خَيرُ الدُّنيا وَ الآخِرَة»[۱]
«به هر کس تقوى داده شد، خير دنيا و آخرت روزی او گردیده است.»
از این‌رو علامه سيد على‌خان حسينى مدنى شيرازى – معروف به سيد على‌خان مدنى كبير – در کتاب ارزشمند رياض‌السالكين، با برشمردن دوازده اثر و فایده تقوا که در قرآن کریم آمده، می‌گوید:
«عارفی می‌فرمود: تمام نیکی‌های دنیا و آخرت در زیر یک کلمه جمع شده و همانا آن کلمه تقوا است، به موارد کاربرد این واژه در قرآن کریم نگاه کن؛ چه‌بسیار خیراتی که مشروط به رعایت تقوا و پرهیزکاری است و پاداش‌های فراوانی بر آن مترتب شده است؛ نیز سعادت دنیوی و کرامت اُخروی منوط به تحصیل این فضیلت ارزنده شده است.»[۲]
در این بین، از جمله مهم‌ترین آثار تقوا و پرهیزکاری، پذیرش عمل صالح توسط خداوند متعال است، زیرا در آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم‌السّلام تقوا و پرهیز از گناهان، شرط قبولی اعمال انسان دانسته شده است؛ امری که خداوند متعال در سوره‌ی مبارکه‌ی مائده این‌گونه بر آن تأکید می‌ورزد؛
«إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقين»[۳]
«خدا تنها از پرهیزکاران می‌پذیرد.»
عمل نیک و شایسته‌ای که اگر با تقوای خدا همراه شود، در پیشگاه پروردگار متعال اعتبار دو چندان یافته و پاداش بزرگ الهی را در پی خواهد داشت، هرچند آن عمل در نظر مردم، کوچک و ناچیز به حساب آید؛ زیرا بر اساس کلام گهربار پیشوای پرهیزکاران حضرت علی علیه‌السّلام ارزش کار، به تقوا و پرهیزکاری صاحب عمل بستگی دارد، نه به مقدار و اندازه‌ی آن؛
«لَا يَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ التَّقْوَى وَ كَيْفَ يَقِلُّ مَا يُتَقَبَّل»[۴]
«هيچ كارى با تقوا اندك نيست و چگونه اندك است آن‌چه كه پذيرفته شود؟!»
بنابر این دین مبین اسلام به کیفیت عمل بیش از کمّیت و مقدار آن توجه دارد و مقصود از کیفیت عمل نیز آن است که صاحب عمل تا چه اندازه به تقوا و خویشتن‌داری در برابر محرمات الهی اهتمام ورزیده است؛ از این‌رو پیام‌آور مهر و رحمت، حضرت محمد صلوات‌الله علیه و آله فرمودند:
«رَكعَتانِ مِن رَجُلٍ وَرِعٍ أفضَلُ مِن ألفِ رَكعةٍ مِن مُخَلِّطٍ»[۵]
«دو ركعت نماز شخص پرهيزكار بهتر از هزار ركعت نماز انسان بی‌تقوا است.»
از سوی دیگر، متأسفانه برخی افراد، با آن‌که عبادات گوناگون را انجام داده و به کارهای خیر فراوانی مبادرت می‌کنند، اما با فراهم شدن فرصت گناه در مهلکه‌ی معصیت وارد شده و جان خود را به آتش نافرمانی حق، شعله‌ور می‌سازند و پاداش بی‌شماری را که با ذکر و یاد خداوند فراهم ساخته‌اند، از بین می‌برند. در این‌باره محدث بزرگ، مرحوم شیخ صدوق در کتاب ارزشمند أمالی به بیان روایتی گهربار از پیامبر اکرم صلوات‌الله علیه و آله پرداخته که حضرت، در آن می‌فرمایند:
«كسي كه «سبحان‌الله» بگويد، خداوند درختي در بهشت براي او مي‌نشاند و كسي كه «الحمدلله» بگويد، خداوند درختي در بهشت براي او غرس مي‌كند و كسي «لا اله الا الله» بگويد، خداوند درختي در بهشت براي او می‌نشاند و كسي كه «الله‌اكبر» بگويد، خداوند درختي در بهشت براي او می‌کارد.»
در این هنگام مردي از قريش عرضه داشت: اي رسول خدا! پس درختان ما در بهشت زياد است! پيامبر در جواب فرمودند:
«نَعَمْ وَ لَكِنْ إِيَّاكُمْ أَنْ تُرْسِلُوا عَلَيْهَا نِيرَاناً فَتُحْرِقُوهَا وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ – يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ[۶]»[۷]
«آري! ولي بر حذر باشيد از اين كه آتشي بر آن‌ها بفرستيد و آن‌ها را بسوزانيد، چراکه خداوند متعال می‌فرماید: ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! خدا را اطاعت نموده و از پیامبر پیروی کنید و کارهای خویش را تباه نسازید.»
رهایی از شیطان
خداوند سبحان در قرآن کریم پس از بیان کیفیت خلقت انسان، به‌عنوان گرامی‌ترین و ارزشمندترین مخلوق، خود را بهترین آفرینندگان معرفی نموده و به سبب چنین آفرینشی به خود تبریک می‌گوید؛
«فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقينَ»[۸]
«پس بزرگوار است خدا که نیکوترین آفرینندگان است.»
اما این جایگاه و منزلت ارزشمند برای آدمی، بازدارنده و مانع از آن نیست تا آماج وساوس شیطان و نفس اماره واقع نشود و از خطر عظیم آن در امان بماند؛ موجود شر و پلیدی که انسان را از کودکی تا به هنگام مرگ همراهی نموده و او را با تلقین‌های گوناگون می‌فریبد تا زمینه‌ی انحراف فکری و اخلاقی وی را فراهم نموده و ایمان و باورهای صحیحش را از بین ببرد. بدین جهت در روایات نورانی معصومین علیهم‌السّلام دستورات متعددی وارد شده تا فرد را از خطر ابلیس رجیم حفظ نماید؛ از گفتن اذان و اقامه در ابتدایی‌ترین لحظات تولد در گوش نوزاد که پیامبر صلوات‌الله علیه و آله در حدیث ذیل بر آن تأکید فرمودند،
«مَنْ وُلِدَ لَهُ مَوْلُودٌ فَلْيُؤَذِّنْ فِي أُذُنِهِ الْيُمْنَى بِأَذَانِ الصَّلَاةِ وَ لْيُقِمْ فِي الْيُسْرَى فَإِنَّهَا عِصْمَةٌ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ»[۹]
«هر کس دارای فرزندی شد، پس مؤذن در گوش راست او اذان نماز و در گوش چپش اقامه را بگوید؛ همانا این کار سبب محفوظ بودن از شیطان رانده شده خواهد بود.»
تا رساندن جرعه‌ای آب به لب‌های انسان محتضر به‌منظور نجات او از شیطنت و وسوسه ابلیس در لحظات تنهایی و وحشت پایان زندگی؛ زیرا شیطان فرصت‌طلب، ظرف آبی را به دست گرفته و از محتضر می‌خواهد تا در برابر نوشیدن آن بگوید، آفریدگاری برای عالم نیست.[۱۰]
این‌گونه روایات به‌روشنی مکر و حیله‌ی مداوم شیطان را آشکار می‌سازد و به مؤمنان تذکر و یادآوری نموده که با توجه هرچه بیشتر به این خطر بزرگ، از سرمایه‌ی ارزشمند ایمان و باورهای دینی خویش پاسداری کنند.
اما آن‌چه که بسیار مهم است، این است که انسان مسلمان بداند، مهم‌ترین عامل رهایی از تهدیدات شیطانی، تقوا و پرهیزکاری است؛ عاملی که در قرآن کریم از آن به عنوان مُنجی انسان‌ها یاد می‌شود؛
«ثمَّ نُنَجِّی الَّذینَ اتَّقَوا»[۱۱]
«آن‌گاه پرهیزکاران را نجات می‌دهیم.»
حضرت علی علیه‌السلام نیز با اشاره به این ویژگی مهم تقوا فرمودند:
«إِنَّ تَقْوَى اللَّهِ … نَجَاةٌ مِنْ كُلِ هَلَكَة»[۱۲]
«به‌درستی تقوای الهی … مایه‌ی رهایی از هر تباهی است.»
پرهیزکاری و صبر در برابر گناه که والاترین و ارزشمندترین بردباری‌ها است، سبب نجات و رهایی انسان بوده و مانع از نفوذ و تصرف شیطان و نفس اماره در جان آدمی می‌شود.
گشایش در زندگی
بر خلاف تصور رایج و شایع، فایده‌ی تقوا و پرهیز از گناه، تنها در پاداش اخروی و رسیدن به بهشت جاویدان خلاصه نمی‌شود، بلکه دربردارنده ثمرات مهمی در زندگی دنیوی انسان است که از آن جمله می‌توان به بهبود وضعیت معیشت و گشایش در رزق و روزی انسان اشاره کرد؛ زیرا خداوند بزرگ که بهترین کفیل و معتبر‌ترین ضامن است، روزیِ پرهیزکاران را بر عهده گرفته و وعده داده است، آنان را از معضلات و مشکلات نجات بخشد و از زندگی آرام و آسوده‌ای بهره‌مندشان سازد.
در روایات ارزشمند پیشوایان دین علیهم‌السّلام نیز بارها از نقش بی‌بدیل تقوا در گشایش و آسایش انسان در زندگانی دنیا سخن به میان آمده تا پیروان خویش را به این اصل مهم و سرنوشت‌ساز دعوت نمایند. رسول خدا حضرت محمد صلّی‌الله علیه و آله در این باره می‌فرمایند:
«لَوْ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقاً عَلَى عَبْدٍ ثُمَّ اتَّقَى اللَّهَ لَجَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْهُمَا فَرَجاً وَ مَخْرَجا»[۱۳]
«اگر درهای آسمان‌ها و زمین به روی بنده‌ای بسته شود، اما او تقوای الهی را پیشه‌ی خود سازد، خداوند زمینه گشایش و رفع مشکلاتش را از آسمان‌ها و زمین فراهم می‌سازد.»
حضرت علی علیه‌السّلام نیز در خطبه‌ی یکصد و نود هشت نهج‌البلاغه با تأکید بر این عمل پر سود می‌فرمایند:
«مَنْ أَخَذَ بِالتَّقْوَى عَزَبَتْ عَنْهُ الشَّدَائِدُ بَعْدَ دُنُوِّهَا وَ احْلَوْلَتْ لَهُ الْأُمُورُ بَعْدَ مَرَارَتِهَا وَ انْفَرَجَتْ عَنْهُ الْأَمْوَاجُ بَعْدَ تَرَاكُمِهَا وَ أَسْهَلَتْ لَهُ الصِّعَابُ بَعْدَ إِنْصَابِهَا وَ هَطَلَتْ عَلَيْهِ الْكَرَامَةُ بَعْدَ قُحُوطِهَا وَ تَحَدَّبَتْ عَلَيْهِ الرَّحْمَةُ بَعْدَ نُفُورِهَا وَ تَفَجَّرَتْ عَلَيْهِ النِّعَمُ بَعْدَ نُضُوبِهَا وَ وَبَلَتْ عَلَيْهِ الْبَرَكَةُ بَعْدَ إِرْذَاذِهَا»[۱۴]
«كسى كه تقوا را انتخاب كند، سختىها پس از روی آوردن به او دور گردند و امور پس از تلخی، برایش شيرين و گرفتاری‌ها و ناراحتىها پس از تراکم، برطرف شده و مشكلات پياپى و خستهكننده، پس از دشواری آسان می‌گردد و مجد و بزرگى از دست رفته، چون قطرات درشت باران بر او فرو مىبارد و رحمت بازداشته شده از سوی پروردگار به‌طرفش روانه مىگردد و نعمتهاى الهى پس از فرو نشستن، به جوشش می‌آيند و بركات تقليل يافته، فزونى می‌گيرد.»
مسأله‌ای که باعث شده، امام صادق علیه‌السّلام در پاسخ به نامه‌ی یکی از یاران خویش با اشاره به این اثر ارزنده تقوا و پرهیزکاری مرقوم نمایند:
«أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي أُوصِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ، فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ ضَمِنَ لِمَنِ اتَّقَاهُ أَنْ يُحَوِّلَهُ عَمَّا يَكْرَهُ إِلَى مَا يُحِبُ وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب»[۱۵]
«اما پس از حمد و ثنای الهی، همانا تو را به تقواى الهی سفارش مىكنم، چراکه خداوند براى پرهیزکاران، تضمين كرده است كه آنان را از آن‌چه ناپسند مىدانند، به سوی آن‌چه محبوب ایشان هست، برگرداند و به ایشان از راهى كه گمانش را نمىبرند، روزى رساند.»
هم‌چنین امام کاظم علیه‌السّلام در بیان سیره‌ی درس‌آموز مولی‌الموحّدین حضرت علی علیه‌السّلام مطرح نمایند:
«كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَیه‌السَّلامُ يُوصِي أَصْحَابَهُ وَ يَقُولُ أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ فَإِنَّهَا غِبْطَةُ الطَّالِبِ الرَّاجِي وَ ثِقَةُ الْهَارِبِ اللَّاجِي وَ اسْتَشْعِرُوا التَّقْوَى شِعَاراً بَاطِنا»[۱۶]
«امیر‌المؤمنین علیه‌السّلام پیوسته به یاران خود چنین می‌فرمود: شما را به پرهيزکارى و تقوای الهی سفارش مي‌كنم، زيرا تقوا و پارسایی امیدی است، برای جوينده اميدوار و مایه‌ی اعتماد و اطمینان برای گريزان پناهجو است؛ پرهيزکارى را جامه‌ی درونى خود قرار دهيد.»
تأثیر شگرف تقوا نسبت به ایجاد گشایش در زندگی و رهایی از نگرانی‌ها و اضطراب‌ها به‌گونه‌ای است که معصومین علیهم‌السلام ضمن توصیه به پرهیز از درآمد نامشروع، ترک کسب حرام را سبب گشایش زندگی و نزول برکات خداوند بر می‌شمارند؛ در این‌باره سماعه از امام علیه‌السّلام روایتی آموزنده را نقل کرده است؛
«سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ يُعَشِّرُ الْمَصَاحِفَ بِالذَّهَبِ فَقَالَ لَا يَصْلُحُ فَقَالَ إِنَّهَا مَعِيشَتِي فَقَالَ إِنَّكَ إِنْ تَرَكْتَهُ لِلَّهِ جَعَلَ اللَّهُ لَكَ مَخْرَجاً»[۱۷]
«از امام علیه‌السّلام درباره‌ی مردی که هر ده آیه از مصحف شریف را با طلا زینت کرده و علامت می‌گذارد، سؤال کردم، امام علیه‌السّلام فرمودند: این عمل شایسته نیست. پس (آن مرد) گفت: همانا تأمین هزینه‌ی زندگی من از طریق این کار است! امام فرمودند: همانا اگر تو این کار را برای خوشنودی خدا، ترک کنی، خداوند برای تو راه نجات و گشایش را فراهم خواهد ساخت.»
این سخنان کریمانه بر اساس آن‌دسته از آیات شریفه‌ی قرآن مجید است که تقوا و پرهیز از گناه را مایه‌ی گشایش در امور زندگی و راه‌کار برون‌رفت از مشکلات و سختی‌ها معرفی کرده است؛ امری که در آیات نخست سوره‌ی مبارکه‌ی طلاق بر آن تأکید شده است؛
«وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا * وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب»[۱۸]
«و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می‌دهد.»
و بلافاصله در آیه‌ی چهارم با بیانی دیگر مورد تأکید واقع می‌گردد؛
«وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرا»[۱۹]
«و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند کار را بر او آسان می‌سازد.»
از این‌رو رسول گرامی اسلام صلوات‌الله علیه و آله با اشاره به پیام صریح و روشن آیات شریفه در سفارشی به ابوذر غفاری فرمودند:
«يَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ أَنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ أَخَذُوا بِهَذِهِ الْآيَةِ لَكَفَتْهُمْ وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِه»[۲۰]
«ای ابوذر! اگر همه‌ی مردم به این آیه عمل می‌کردند، هر آینه برای‌شان کافی بود؛ و هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می‌دهد و هر کس بر خدا توکل کند، پس خداوند کفایت می‌کند، او را؛ همانا خداوند فرمان خود را به انجام می‌رساند.»
محدث بزرگ مرحوم علامه‌ی مجلسی در شرح و تفسیر این آیات نورانی می‌فرماید:
«از آن‌جا که سختی‌ها و گرفتاری‌های دنیا و آخرت به خاطر حرص آدمی نسبت به ذخایر مادی، افتادن در دام گناهان و غفلت از حق بوده و در مقابل، انسان متقی، از این امور منزه و پیراسته است، در نتیجه بر اثر تقوا و پرهیزکاری، نجات و گشایش در دنیا و آخرت برای وی فراهم است و نیز با توجه به عمومیت فیض پروردگار مهربان و مانعیت گناه جهت دریافت الطاف خداوند، انسان پرهیزکار و پیراسته از معاصی، استحقاق پذیرش فیوضات خداوند منان را دارا بوده و تقوا و پرهیزکاری‌اش او را در این امر مهم، یاری می‌رساند.»[۲۱]
بر این اساس خداوند سبحان علاوه بر پاداش اُخروی، پرهیزکاران را از بهره‌های دنیوی برخوردار می‌سازد و در اوج ابتلائات و گرفتاری‌ها، راه نجات و رهایی را پیش روی آنان می‌گشاید. بدین خاطر یکایک انسان‌ها برای داشتن زندگی خوب و شایسته و نیز در امان ماندن از گزند بلایای مادی و مشکلات، نیازمند تقوا و خویشتن‌داری هستند، چراکه همه‌ی مصیبت‌ها و ناملایمات زندگی به سبب ابتلا به گناهان و تجاوز از حدود الهی است؛ چنان‌که در قرآن کریم، رویگردانی از یاد خدا که نشانه‌ی بی‌تقوایی و بی‌پروایی است، به‌عنوان عامل اساسی در بدبختی و گرفتاری زندگی بشر معرفی شده است؛
«مَن اَعرَضَ عَن ذِکرِی فَاِنَّ لَه مَعیشَةً ضَنکاً»[۲۲]
«هركس از ياد من روىگردان شود، زندگى تنگ و سختى خواهد داشت.»
بلکه بر اساس آیه‌ی چهل و یک سوره‌ی مبارکه‌ی روم، فجور و بی‌تقوایی انسان، علاوه بر ایجاد مشکلات مختلف در زندگانی شخص گنه‌کار، بروز فساد و تباهی در سراسر عالم را به‌دنبال خواهد داشت و حیات دیگر موجودات را تحت تأثیر آثار شوم خود قرار می‌دهد؛
«ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاس»[۲۳]
«فساد در خشکی و دریا آشکار گردیده، به خاطر آن‌چه که دستاورد مردم است.»
بسیاری از مردم به خاطر فاصله گرفتن از آموزه‌های دینی و دور شدن از تعالیم حیات‌بخش اسلام، برای حل مشکلات زندگی و رفع موانع پیش روی خود، به دنبال ثروت ثروتمندان و جایگاه صاحبان قدرت رفته و اعتبارات زودگذر و پوچ دنیا را راه‌گشا می‌دانند، غافل از آن‌که در هر زمان و مکان، تنها کلید حل مشکلات و برآوردن نیازمندی‌ها تقوا و پرهیزکاری است.
[۱]. نهج‌الفصاحه، ص۷۶۹
[۲]. رياض‌السالكين في شرح صحيفة سيد‌الساجدين، ج۳، ص۳۸۶
[۳]. مائده/ ۲۷
[۴]. نهج‌البلاغة، ص۴۸۴
[۵]. نهج‌الفصاحة، ص۵۰۴
[۶]. محمد/ ۳۳
[۷]. الأمالي( للصدوق)، ص۶۰۷
[۸]. مؤمنون/ ۱۴
[۹]. الكافي، ج۶ ، ص ۲۴
[۱۰]. لئالی‌الأخبار، ج۵، ص۷
[۱۱]. مریم/ ۷۲
[۱۲]. نهج‌البلاغه، ص۳۵۱
[۱۳]. بحار‌الأنوار، ج۶۷، ص۲۸۵
[۱۴]. نهج‌البلاغة، ص۳۱۳
[۱۵]. الكافي، ج۸ ، ص۴۹
[۱۶]. الكافي، ج۸ ، ص۱۷
[۱۷]. تهذيب‌الأحكام، ج۶، ص ۳۶۶
[۱۸]. طلاق/ ۲-۳
[۱۹]. طلاق/ ۴
[۲۰]. مكارم‌الأخلاق، ص۴۶۸
[۲۱]. مرآة‌العقول في شرح أخبار آل‌الرسول، ج۸، ص۳۷
[۲۲]. طه/ ۱۲۴
[۲۳]. روم/ ۴۱
دیدگاه خود را ثبت کنید
Want to join the discussion?Feel free to contribute!