سه گانه ی حیات/اهل بهشت

روح و جان آدمی از چنان ارزش و قیمتی برخوردار است که تنها می توان آن را با بهشت برابر دانست و مقایسه نمود؛ بدین خاطر اگر کسی سرمایه ی گران بهای وجود خود را در برابر چیزهای دیگر معامله نماید، خسارتی سنگین را بر خویش تحمیل کرده است که قابل جبران نخواهد بود…

**********************************

پدید آورنده: سید علی شاهچراغی

دسته بندی: خطبه

 

 

«سه گانه ی حیات/اهل بهشت»

 

موضوع پر دامنه ی بهشت و دوزخ از جمله مباحثی است که آیات کثیره ی قرآن کریم و روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به طرح زوایای مختلف آن پرداخته و دانشمندان علوم اسلامی و مفسران قرآن کریم کتاب های متعددی پیرامون آن به رشته ی تحریر در آورده اند؛ مبحثی که در این بخش از سلسله مقالات «سه گانه‏ ی حیات» مورد بررسی قرار می گیرد و در بخش های بعدی نیز پی گرفته خواهد شد.

ارزش روح و جان

روح و جان آدمی از چنان ارزش و قیمتی برخوردار است که تنها می توان آن را با بهشت برابر دانست و مقایسه نمود؛ بدین خاطر اگر کسی سرمایه ی گران بهای وجود خود را در برابر چیزهای دیگر معامله نماید، خسارتی سنگین را بر خویش تحمیل کرده است که قابل جبران نخواهد بود؛ حقیقتی که امیرالمؤمنین علیه السلام در بیانات متعدد خویش و از جمله کلام ارزشمند ذیل بر آن تأکید می نمایند تا مبادا انسان به سبب جهل و نادانی بر گوهر نفس، چوب حراج زده و به قیمت بخس آن را عرضه نماید:

«لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلا الْجَنَّةُ فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا»[۱]

«برای جان شما قیمتی نیست مگر بهشت، پس خودتان را به غیر آن نفروشید.»

این بیانات از جانب دیگر مبیّن ارزش ممتاز بهشت نیز می باشد؛ حقیقتی که امیرالمؤمنین علیه آلاف التحیۀ و الثناء درباره ی آن می فرمایند:

«الْجَنَّةُ أَفْضَلُ‏ غَايَة»[۲]

«بهشت، برترین هدف است.»

منزل گاه امنی که در برابرش دوزخ، جایگاه یک پارچه‏ رنج و عذاب قرار گرفته است تا انسان هر کدام را که دوست می دارد، انتخاب نماید. ‏

 

مسابقه در دنیا

ویژگی‏ ممتاز و ‏بی نظیر بهشت از یک سو و دنائت و پستی دوزخ از جانب دیگر، دنیا را به میدان مسابقه‏ و مسارعه ای تبدیل ساخته ‏است که همگان ملزم به شرکت در آن شده اند تا برندگان و بازندگانش مشخص گردند؛

«سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ»[۳]

«براى رسيدن‌ به آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه پهنايش چون پهناى آسمان و زمين است [و] براى كسانى آماده شده كه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده اند، بر يكديگر سبقت جوييد. اين فضل خداست كه به هر كس بخواهد آن را مى دهد و خداوند را فزون بخشى بزرگ است.»

در سوره مبارکه ی آل عمران نیز سخن از دعوت به سرعت گرفتن در مسیر دست یابی به بهشت به میان آمده است:

«وَ سَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ»[۴]

«و براى نيل به آمرزشى از پروردگار خود و بهشتى كه پهنايش [به قدر] آسمان ها و زمين است [و] براى پرهيزکاران آماده شده است، بشتابيد.»

از طرفی توجه به این مطلب ضروری است که اگر چه اطاعت فرامین الهی و انجام اعمال صالح و پرهیز از گناهان و توبه و استغفار، مغفرت و بخشایش الهی را به دنبال خواهد داشت و موجب سعادتمندی انسان و ورود به بهشت می گردد، اما این امر بدان معنا نخواهد بود که همه ی بهشتیان از پاداشی برابر و مساوی برخوردار باشند، بلکه همان طور که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است، جوایز ویژه، بهره ی نیکوکاران و صالحان می گردد:

«إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ: أَعْدَدْتُ‏ لِعِبَادِيَ‏ الصَّالِحِينَ‏ مَا لَا عَيْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَر»[۵]

«همانا خداوند می فرماید: برای بندگان صالحم، پاداشی فراهم کرده ام که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر فکر کسی نگذشته است.»

عوامل راهیابی به بهشت

از آن جا که رسیدن به بهشت، منوط به تحقق شرایط خاص است، لازم است با مراجعه ی به متون دین مبین اسلام، این عوامل استخراج گردد تا علاقه مندان مسیر سعادت و رشد بتوانند با استمداد از این اسباب و به کارگیری آن در این مسیر دشوار قدم گذارند.

•        رحمت الهی

اعمال آدمی در برابر رحمت بیکران خداوند متعال، ذره ای ناچیز است که قابلیت عرضه به پیشگاه با‏ریتعالی را نیز ندارد، چه رسد به این که در برابر آن سخن از استحقاق جزا و پاداش به میان آید؛ بر این اساس هر آن چه که خداوند متعال در دنیا و آخرت به بندگانش عطا می کند و نصیبشان می سازد، فیضی است که از خزانه ی رحمت بی منتهایش نازل گردیده است؛ حقیقتی که قرآن کریم درباره ی آن چنین می فرماید:

«و َلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ لَمَسَّكُمْ فِي مَا أَفَضْتُمْ فِيهِ عَذَابٌ عَظِيمٌ»[۶]

«و اگر فضل خدا و رحمتش در دنيا و آخرت بر شما نبود، قطعاً به [سزاى‌] آن چه در آن به دخالت پرداختيد، به شما عذابى بزرگ مى رسيد.»

و پیامبر أعظم صلی الله علیه و آله نسبت به آن فرمودند:

«لَا يَدخُلُ الجَّنَةَ أَحَدٌ إِلَّا بِرَحمَةِ اللهِ»[۷]

«کسی جز به رحمت خداوند، داخل بهشت نمی شود.»

لطف و رحمتی که شخص اعرابی را امیدوار به نجات گردانید، آن هنگام که به محضر پیامبر صلوات الله علیه و آله عرضه داشت:

«یا رسولَ الله! مَن یُحاسِبُ الخَلْقَ یومَ القِیامَةِ؟ قالَ: اللهُ عزّوجلّ قالَ: نَجَوْنا وَ رَبِّ الکَعْبَه قالَ: وکیفَ ذلکَ یا أعْرَابیُّ؟ قالَ: لأنَّ الکریمَ إذا قَدَرَ عَفا»[۸]

«اى رسول خدا، روز قيامت چه كسى به حساب خلايق مى رسد؟ حضرت فرمودند: خداوند عزّوجلّ. باديه نشين گفت: به خداوندگار كعبه سوگند، نجات يافته ايم. حضرت سؤال کردند: چگونه، اى اعرابى؟! مرد بادیه نشین عرضه داشت: زيرا كريم هرگاه قدرت يابد، ببخشايد.»

•        ایمان و عمل صالح

ایمان و عمل صالح از عواملی هستند که قرآن کریم ضمن قرار دادن‏ این دو در کنار هم، بر این مطلب تأکید می نماید که اگر کسی در باور و عمل خویش بدان پایبند باشد، راه نجات از عذاب هراسناک قیامت و رسیدن به بهشت جاودان را برای خود هموار ساخته است؛ چنان چه خداوند متعال در سوره ی مبارکه ی نساء می فرماید:

«وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ نَقِيرًا»[۹]

«و كسانى كه كارهاى شايسته كنند -چه مرد باشند يا زن- در حالى كه مؤمن باشند، آنان داخل بهشت مى شوند، و به قدر گودى پشت هسته خرمايى مورد ستم قرار نمى گيرند.»

بدین جهت وقتی دانشمند بزرگ یهود، عبدالله بن سلام از پیامبر صلی الله علیه و آله می پرسد: شرط ورود به بهشت کدام یک از اسلام، ایمان و عمل صالح است؟ حضرت در پاسخ می فرماید:

«مَنْ يَدْخُلُ بِالثَّلَاثَةِ يَكُونُ مُسْلِماً مُؤْمِناً عَامِلًا فَيَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِثَلَاثَةِ أَعْمَال»‏[۱۰]

«کسی که با هر سه داخل می شود، مسلم، مؤمن و عامل است، پس با هر سه است که داخل بهشت می شود.»

امیرالمؤمنین علیه السلام نیز در بیان خویش به لزوم توجه و در نظر داشتن جایگاه ایمان و عمل صالح تأکید می کند:

«عَلَيْكُمْ بِإِخْلَاصِ الْإِيمَانِ فَإِنَّهُ‏ السَّبِيلُ‏ إِلَى‏ الْجَنَّةِ وَ النَّجَاةُ مِنَ النَّار»[۱۱]

«بر شما باد به خالص کردن ايمان، پس به درستى كه آن راه است به سوى بهشت و رستگارى از آتش.»

و در بیانی دیگر می فرمایند:

«ثَمَنُ‏ الْجَنَّةِ الْعَمَلُ‏ الصَّالِح»[۱۲]

«بهای بهشت، عمل صالح است.»

‏ اگر ایمان نباشد، خدمات و کارهای نیک انسان فایده ای در بر نخواهد داشت، زیرا بهشت، منزل گاه کسانی است که خدا باور و معتقد به توحید هستند؛ از طرفی ایمان بدون عمل نیز تأثیری نداشته و کاری برای انسان نخواهد کرد؛ زیرا هر عملی قابلیت بالا رفتن و حضور در محضر الهی را ندارد؛ بلکه کار نیکی مقبول و ماندگار می گردد که در انجام آن قصد قربت در نظر گرفته شده باشد؛

«مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ‏ وَ الْيَوْمِ‏ الْآخِرِ وَ عَمِلَ‏ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ.»[۱۳]

«هر گاه به خداوند يگانه و روز جزا ايمان بياورند، و عمل صالح انجام دهند، نه ترسى بر آن هاست، و نه غمگين خواهند شد.»

از روایت امام صادق علیه السلام که به عوامل ورود زن مسلمان به بهشت اشاره کرده اند، نیز می توان به جایگاه برجسته ی عمل صالح پی برد:

«إِذَا صَلَّتِ‏ الْمَرْأَةُ خَمْسَهَا وَ صَامَتْ شَهْرَهَا وَ حَجَّتْ بَيْتَ رَبِّهَا وَ أَطَاعَتْ زَوْجَهَا وَ عَرَفَتْ حَقَّ عَلِيٍّ فَلْتَدْخُلْ مِنْ أَيِّ أَبْوَابِ الْجِنَانِ شَاءَت»[۱۴]

«هنگامی که زنی، نماز یومیه را بخواند و روزه ماه رمضان را بگیرد و حج واجب را انجام دهد و شوهرش را اطاعت کند و حق حضرت علی علیه السلام را بشناسد، داخل بهشت می شود، از هر دری که بخواهد.»

البته این که چه کاری، صالح است یا برخوردار از این صفت پسندیده نیست، بحث دیگری است که در جایی دیگر باید بدان پرداخت؛ اما این مقدار مسلم و قطعی است که زمان و مکان، نقشی تعیین کننده در آن دارد؛ زیرا چه بسا عملی در زمانی نیک و در زمان یا مکانی دیگر حرام باشد؛ چنان چه به هنگام طاغوت، اعتصاب مردمی یا پرداخت نکردن مبالغ آب و برق که سبب وهن و سستی نظام باطل می گردید، عملی شایسته بود، اما در نظام اسلامی و به تصریح امام خمینی رحمه الله علیه هر قدمی که بر خلاف مقررات نظام باشد، از نظر فقهی حرام خواهد بود.

•       تقوای الهی

امر دیگری که در زمینه راهیابی انسان به بهشت دارای اثر فراوانی است و از آن می توان به عنوان تأکید مطلب قبل نیز یاد کرد، توصیه ی قرآن کریم، سفارش پیامبران و اولیای الهی و نیز عالمان دین به کسب تقوای الهی است؛ چون پروردگار متعال، بندگان خویش را به سبب انجام مکروهات یا ترک مستحبات از بهشت محروم نخواهد ساخت، بلکه چیزی که انسان را بهشتی و جهنمی می سازد، انجام واجبات و محرمات است؛ بدین جهت در سوره ی مبارکه ی مریم درباره ی تأثیر تقوا در سرنوشت انسان آمده است:

«تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَنْ كَانَ تَقِيًّا»[۱۵]

«اين همان بهشتى است كه به هر يك از بندگان ما كه پرهيزکار باشند، به ميراث مى دهيم.»

مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و از ایشان خواست تا او را به کاری راهنمایی کند که با انجام آن اهل بهشت گردد؛ حضرت در پاسخ فرمودند:

«تَعْبُدُ اللَّهَ وَ لَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً وَ تُقِيمُ الصَّلَاةَ وَ تُؤَدِّي‏ الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ وَ تَصُومُ شَهْرَ رَمَضَان»[۱۶]‏

«عبادت و بندگی خدای را به جای آر و برای خداوند شریک قرار مده و نماز را بر پای دار و زکات مالت را بده و رمضان را روزه بدار.»

چنان چه در حدیثی دیگر وقتی از ایشان سؤال کردند: چه چیزی باعث ورود آدمی به بهشت می شود؟ در جواب فرمودند:

«أَكْثَرُ مَا تَلِجُ بِهِ أُمَّتِيَ الْجَنَّةَ تَقْوَى‏ اللَّهِ‏ وَ حُسْنُ‏ الْخُلُق»[۱۷]

«بیش ترین امتیازی كه امت من به سبب داشتن آن به بهشت می روند، تقوای الهی و خوش خلقی است.»

سرّ این امر نیز ممکن است، مطلبی باشد که حضرت امام رضوان الله تعالی علیه در دستور العمل اخلاقی خویش بیان داشته اند:

«… مهم ترین این دو، تقوای از محرمات است، و اهل سلوک نیز این مقام را مقدم شمارند بر مقام اول و از مراجعه به اخبار و آثار و خطب نهج البلاغه واضح شود که حضرات معصومین نیز به این مرحله بیش تر اهمیت داده ‏اند. پس ای عزیز این مرحله اول را خیلی مهم شمار و مواظبت و مراقبت در امر آن نما که اگر قدم اول را درست برداشتی و این پایه را محکم کردی، امید وصول به مقامات دیگر است و الا رسیدن به مقامات، ممتنع و نجات بس مشکل و صعب می شود.»[۱۸]

ویژگی و خصلت ارزشمندی که آن بزرگوار، خود را ملزم به آن کرده بودند، زیرا مرحوم شهیدی از علماء شهرستان محلات و از دوستان حضرت امام رحمه الله علیه می گوید:

«امام را از جوانی می شناسم؛ امام مالک چشم و گوش خود بود. بی جهت به جایی نگاه نمی کرد و بی حساب چیزی را گوش نمی داد.»

کلامی که از مرحوم ملا حسینقلی همدانی این عالم عارف و عامل در زمینه ی ترک گناه نقل شده است، نیز تأیید دیگری است بر جایگاه تقوا در راهیابی انسان به محضر خداوند متعال. این مرد بزرگ و وارسته می فرماید:

«این ضعیف آن چه از عقل و شرع فهمیده ام، این است که برای تقرب به خدا، چیزی بالاتر از ترک گناه نیست.»

نکته ی شاخص در بحث تقوا نیز این است که پرهیزکاری نه تنها موجب ورود انسان به بهشت می گردد، بلکه انسان را به مراتب و درجات بالای بهشت هدایت می کند؛ درجات و مراتبی که فاصله ی هر یک از دیگری بسیار طولانی است؛ چنان چه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

«الْجَنَّةِ مِائَةَ دَرَجَةٍ مَا بَيْنَ كُلِّ دَرَجَتَيْنِ كَمَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ»[۱۹]

«بهشت صد درجه دارد، بین هر درجه، فاصله ای به اندازه آسمان تا زمین است.»

در این باره در مناجات حضرت موسی علیه السلام با خداوند متعال نیز به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است:

«أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى مُوسَى: أَنَّهُ مَا يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ عَبْدٌ بِشَيْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ فَقَالَ مُوسَى: وَ مَا هِيَ يَا رَبِّ؟ قَالَ: الزُّهْدُ فِي الدُّنْيَا وَ الْوَرَعُ‏ مِنْ‏ مَحَارِمِي‏ وَ الْبُكَاءُ مِنْ خَشْيَتِي فَقَالَ مُوسَى فَمَا لِمَنْ صَنَعَ ذَلِكَ فَقَال:َ أَمَّا الزَّاهِدُونَ فِي الدُّنْيَا فَأُحَكِّمُهُمْ فِي الْجَنَّةِ وَ أَمَّا الْوَرِعُونَ عَنْ مَحَارِمِي فَإِنِّي أُفَتِّشُ النَّاسَ وَ لَا أُفَتِّشُهُمْ وَ أَمَّا الْبَكَّاءُونَ مِنْ خَشْيَتِي فَفِي الرَّفِيقِ الْأَعْلَى لَا يُشْرِكُهُمْ فِيهِ أَحَدٌ»[۲۰]

«خداوند عزوجل به موسى عليه السلام وحى فرمود: همانا بندگانم به من تقرب نجستند، به چيزى كه محبوب تر باشد نزد من از سه خصلت. موسى عرضه داشت: پروردگارا! آن ها كدام است؟ خداوند فرمود: زهد در دنيا، پارسایى نسبت به گناهان و نیز گريه از خوف من. موسى گفت: پروردگارا! هر كه اين کارها را به جا آورد، چه پاداشى دارد؟ خداوند فرمود: اى موسى! اما آنان كه نسبت به دنيا زهد ورزند، در بهشت باشند و اما کسانی كه از نافرماني هاى من بپرهيزند، زمانی كه همگان را در قیامت بازرسى و تفتيش می كنم، آن ها را بازرسى و تفتيش نكنم و کسانی كه از خوف من گريه كنند، در بلندترين منازلند و احدى در آن منازل با آن ها شريك نباشد.»

•        ولایت اهل بیت علیهم السلام

عامل سرنوشت ساز و بسیار مهم در عاقبت به خیری انسان و برخوردار شدن از فضل پروردگار، پذیرش ولایت اهل بیت علیهم السلام است؛ خصیصه ای که پیامبر أعظم صلی الله علیه و آله در‏باره ی آن می فرمایند:

«الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ وَ هُوَ يَوَدُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَايَنْتَفِعُ عَبْدٌ بِعَمَلِهِ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا»[۲۱]

«به مودت ما اهل بیت ملتزم باشید؛ کسی که خدا را ملاقات کند، در حالی که مودّت ما اهل بیت را داشته باشد، به شفاعت ما داخل بهشت می شود. قسم به آن که جانم در دست اوست، عمل هیچ بنده ای به او نفعی نمی رساند، مگر فردی که به ما اهل بیت معرفت داشته باشد.»

و از امام صادق علیه السلام نقل شده است:

«مَنْ‏ أَقَامَ‏ فَرَائِضَ‏ اللَّهِ‏ وَ اجْتَنَبَ مَحَارِمَ اللَّهِ وَ أَحْسَنَ الْوَلَايَةَ لِأَهْلِ بَيْتِي وَ تَبَرَّأَ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ فَلْيَدْخُلْ مِنْ أَيِّ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ الثَّمَانِيَةِ شَاء»[۲۲]

«هر کس فرائض حق را بر پا دارد و از محرمات خدا برکنار باشد و ولایت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را نیکو شمرد و از دشمنان خداوند بیزاری جوید، از هر کدام از درهای هشت گانه‏ ی بهشت که بخواهد، وارد آن می شود.»

بی تردید ولایت و نیز دوستی اهل بیت پیامبر علیهم السلام، به معنای التزام عملی به دستوراتی است که از ناحیه ی آن ذوات مقدسه وارد گردیده و نیز بیزاری از دشمنان آنان خواهد بود؛ همان طور که امام رضا علیه السلام خطاب به فضل بن سهل مرقوم فرمودند:

«وَ أَنَّ مِنْ دِينِهِمُ الْوَرَعَ وَ الْعِفَّةَ وَ الصِّدْقَ وَ الصَّلَاحَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ طُولَ السُّجُودِ وَ الْقِيَامَ بِاللَّيْلِ وَ اجْتِنَابَ الْمَحَارِمِ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ كَفَّ الْأَذَى وَ بَسْطَ الْوَجْهِ‏ وَ النَّصِيحَةَ وَ الرَّحْمَةَ لِلْمُؤْمِنِين»[۲۳]‏

«و همانا از دين ایشان است، پارسايي و پاکدامني و راستي و صلاح و کوشش [در عبادت و طاعت] و اداي امانت به نيکوکار و بدکار و طول سجود و شب زنده داري و دوري از کارهاي حرام و انتظار فرج است با صبر و معاشرت و مصاحبت نيکو و خوش همسايگي و نيکي کردن و بي آزاري و گشاده ‏رويي و خيرخواهي و مهرباني به مؤمنان.»

•        صبر و شکیبایی

از اسباب دیگری که در آیات و روایات بر آن تأکید شده است، برخورداری از صفات ممتاز اخلاقی و رفتاری، هم چون صبر و شکیبایی است:

«أُولَئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَيُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَسَلَامًا»[۲۴]

«اينانند كه به پاس آن‏كه صبر كردند، غرفه‌[هاى بهشت را] پاداش خواهند يافت و در آن جا با سلام و درود مواجه خواهند شد.»

بهشت، پاداش صابرانی است که بر سختی ها و ناملایمات استوار مانده اند؛ بدین خاطر فرشتگان الهی با استقبالی گرم و بی نظیر ورودشان را خوش آمد، می گویند:

«سَلَامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ»[۲۵]

«درود بر شما به [پاداش‌] آن چه صبر كرديد. راستى چه نيكو است، فرجام آن سراى.»

تا آنان را بهره مند از پاداش و نعمات بی شمار گردانند:

«قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ»[۲۶]

«بگو: اى بندگان من كه ايمان آورده ايد، از پروردگارتان پروا بداريد. براى كسانى كه در اين دنيا خوبى كرده اند، نيكى خواهد بود و زمين خدا، فراخ است. بى ترديد، شكيبايان پاداش خود را بى حساب [و] به تمام خواهند يافت.»

استقبالی فرح بخش که خستگی‏ و آلام جان کاه را از تن شان بیرون می برد و آنان را مستغرق در نعمات الهی می سازد. اگر چه رسیدن به بهشت، همان طور که رسول خدا صلی الله علیه و آله تصریح بدان نموده اند، کاری آسان نخواهد بود و نیازمند به تحمل دشواری های زیادی است:

«حُفَّتِ‏ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ‏ وَ حُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَات‏»[۲۷]

«بهشت، لابلای ناراحتي ها و دوزخ، لابلاي شهوات پيچيده شده است.»

امری که امام باقر علیه السلام نیز بر آن تأکید نموده و مؤمنان را به صبر بر آن سفارش می نمایند:

«الْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَكَارِهِ وَ الصَّبْرِ فَمَنْ‏ صَبَرَ عَلَى‏ الْمَكَارِهِ‏ فِي الدُّنْيَا دَخَلَ الْجَنَّة»[۲۸]

«بهشت پیچیده به ناگوارى ها و صبر است. پس کسى که در دنیا بر ناگوارى ها صبر کند، وارد بهشت مى شود.»

و روایت ذیل که از امام رضا علیه السلام نقل شده است:

«مَنْ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ لَمْ‏ يَصْبِرْ عَلَى‏ الشَّدَائِدِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِه»[۲۹]

«هر كه از خدا بهشت خواهد، اما بر گرفتاري ها صبر نكند، خود را مسخره كرده است.»

•       یاد بهشت و جهنم

در مسیر رشد و تکامل انسان و مبادرتش به کارهای شایسته و دوری از معاصی، یاد بهشت و جهنم بسیار مؤثر است و انسان را به مقصود نزدیک می سازد؛ در این زمینه روایتی هشدار دهنده از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است:

«مَا ضَحِكَ مِيكَائِيلُ مُنْذُ خُلِقَتِ النَّار»[۳۰]

«ميكائيل از زمان خلقت آتش(جهنّم) نخنديده است.»

امام صادق علیه السلام نیز در این زمینه می فرماید:

«إِنَّ الْقُرْآنَ لَا يُقْرَأُ هَذْرَمَةً وَ لَكِنْ يُرَتَّلُ تَرْتِيلًا فَإِذَا مَرَرْتَ بِآيَةٍ فِيهَا ذِكْرُ الْجَنَّةِ فَقِفْ عِنْدَهَا وَ سَلِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّةَ وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآيَةٍ فِيهَا ذِكْرُ النَّارِ فَقِفْ عِنْدَهَا وَ تَعَوَّذْ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ»[۳۱]

«و هر آينه قرآن، با سرعت و شتاب خوانده نشود؛ بلکه هموار و شمرده و با آهنگ خوش خوانده شود و هر گاه به آيه اى كه در آن نام بهشت برده شده است، گذر كنى، آن جا توقف کن و از خداى عزوجل بهشت را بخواه و چون به آيه اى كه در آن ذكر دوزخ است گذر كنى، نزد آن بایست و از دوزخ به خدا پناه ببر.»

•       خدمت به خانواده

از عوامل مؤثر در راهیابی انسان به بهشت، خدمت و نیکی به خانواده اعم از پدر، مادر، همسران، فرزندان، برادران، خواهران، ، عمو ها، عمه ها، دایی ها و خاله ها و … می باشد. از رسول خدا صلی الله علیه و آله در این خصوص نقل شده است:

«کُنْ بَارّاً وَ اقْتَصِرْ عَلَى الْجَنَّة»[۳۲]

«نیکوکار باش تا به بهشت داخل شوی.»

هم چنین آن حضرت صلی الله علیه و آله خطاب به امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

«يَا عَلِيُ!‏ مَنْ‏ لَمْ‏ يَأْنَفْ‏ مِنْ‏ خِدْمَةِ الْعِيَالِ‏ دَخَلَ‏ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ‏ يَا عَلِيُّ! خِدْمَةُ الْعِيَالِ كَفَّارَةٌ لِلْكَبَائِرِ وَ يُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ مُهُورُ حُورِ الْعِينِ وَ يَزِيدُ فِي الْحَسَنَاتِ وَ الدَّرَجَاتِ يَا عَلِيُّ! لَا يَخْدُمُ الْعِيَالَ إِلَّا صِدِّيقٌ أَوْ شَهِيدٌ أَوْ رَجُلٌ يُرِيدُ اللَّهُ بِهِ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة»[۳۳]

«ای على! هر کسی خدمت کردن به خانواده خویش را ننگ نداند، خداوند او را بدون حساب به بهشت داخل می کند. ای على! خدمت کردن به عيال، كفاره ی گناهان كبيره است و غضب پروردگار را فرو می نشاند و مهریه ی حور العين است. ای علی! خدمت نمي كند عيال خود را مگر کسی که صديق يا شهيد باشد، يا مردي كه می خواهد، خدا خير دنيا و آخرت را به او عنایت کند.»

چنان چه وقتی کسی به حضرت عیسی علیه السلام عرضه داشت: ای معلم خیر و نیکی، مرا به عملی راهنمایی نما که سرانجام آن بهشت باشد. حضرت در پاسخ فرمودند:

«اتَّقِ‏ اللَّهَ‏ فِي‏ سِرِّكَ‏ وَ عَلَانِيَتِكَ وَ بَرَّ وَالِدَيْك‏»[۳۴]

«در پنهان و آشکار از خدا بترس و به پدر و مادرت نیکی کن.»

در همین زمینه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز روایت شده است:

«مَنْ‏ عَالَ‏ ثَلَاثَ‏ بَنَاتٍ‏ أَوْ ثَلَاثَ أَخَوَاتٍ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة»[۳۵]

«کسی که سه دختر یا سه خواهر را سرپرستی نماید، بهشت برای او واجب می شود.»

•        زیارت و رفع گرفتاری مؤمنین

امام صادق علیه السلام در بیان خویش به نقش دیدار و ارتباط با برادران دینی در راهیابی انسان به بهشت تصریح می فرمایند:

«مَنْ‏ زَارَ أَخَاهُ‏ فِي‏ اللَّهِ‏ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِيَّايَ زُرْتَ وَ ثَوَابُكَ عَلَيَّ وَ لَسْتُ أَرْضَى لَكَ ثَوَاباً دُونَ الْجَنَّة»[۳۶]

«هر کسی که برای خدا از برادرش دیدن کند، خدای متعال فرماید: من را دیدن کردی و ثوابت بر من است و به ثوابی جز بهشت، برایت خرسند نیستم.»

•        کمک کردن به فرد محتاج

حضرت موسی علیه السلام در هنگام مناجات به درگاه الهی که امام هادی علیه السلام آن را نقل کرده اند، عرضه می دارد:

«إلَهِي! مَا جَزَاءُ مَنْ‏ أَطْعَمَ‏ مِسْكِيناً ابْتِغَاءَ وَجْهِكَ؟ قَالَ: يَا مُوسَى، آمُرُ مُنَادِياً يُنَادِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى رُئُوسِ الْخَلَائِقِ أَنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ مِنْ عُتَقَاءِ اللَّهِ مِنَ النَّار»[۳۷]

«خدایا، پاداش کسی که برای رضای تو بینوایی را خوراک دهد، چیست؟ خداوند فرمود: ای موسی، روز قیامت که همه حاضرند، فرمان دهم تا منادی ندا کند: فلانی فرزند فلانی، آزاد شده ی خدا از آتش است.»

موضوعی که توجه به آن در سیره ی امام رضا علیه السلام از جایگاهی خاص برخوردار است:

«إِذَا أَكَلَ أُتِيَ بِصَحْفَةٍ فَتُوضَعُ بِقُرْبِ مَائِدَتِهِ فَيَعْمِدُ إِلَى أَطْيَبِ الطَّعَامِ مِمَّا يُؤْتَى بِهِ فَيَأْخُذُ مِنْ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَيْئاً فَيَضَعُ فِي تِلْكَ الصَّحْفَةِ ثُمَّ يَأْمُرُ بِهَا لِلْمَسَاكِينِ ثُمَّ يَتْلُو هَذِهِ الْآيَةَ «فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ * وَ مَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ * فَكُّ رَقَبَةٍ * أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ»[۳۸]

«حضرت رضا علیه السلام هرگاه بر سر سفره غذا می نشست، سینی را در کنار غذای خویش می گذاشت و از بهترین آن ها در سینی قرار می داد و می فرمود تا آن را به مستمندان دهند؛ سپس این آیه ی شریفه را قرائت می کرد: «و[لى‌] نخواست از گردنه [عاقبت نگرى‌] بالا رود و تو چه دانى كه آن گردنه [سخت‌] چيست؟ بنده اى را آزاد كردن و يا در روز گرسنگى، طعام‌دادن.»

سپس می فرمودند:

«عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ لَيْسَ كُلُّ إِنْسَانٍ يَقْدِرُ عَلَى عِتْقِ رَقَبَةٍ فَجَعَلَ لَهُمُ السَّبِيلَ إِلَى الْجَنَّة»[۳۹]

«خداوند می دانست که هر انسانی قادر نیست، بنده ای را در راه خدا آزاد کند، بدین جهت [امر اطعام نمود] تا راهی برای بندگانش به سوی بهشت بگشاید.»

هم چنین در بیان امام صادق علیه السلام نسبت به پوشانیدن لباس به فرد نیازمند آمده است:

«مَنْ كَسَا مُؤْمِناً ثَوْباً مِنْ عُرْيٍ كَسَاهُ‏ اللَّهُ‏ مِنْ‏ إِسْتَبْرَقِ‏ الْجَنَّة»[۴۰]

«هر كه مؤمن برهنه اى را بپوشاند، خداوند ديباى بهشتى بر تن او كند.»

و نیز رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره ی سرپرستی کودک مسلمان فرمودند:

«مَنْ عَالَ بِنْتاً مِنَ‏ الْمُسْلِمِينَ‏ فَلَهُ‏ الْجَنَّة»[۴۱]

«کسی که دختری از مسلمین را سرپرستی کند، بهشت برای اوست.»

از جانب دیگر کسی که نسبت به فرد نیازمندی سخت بگیرد و او را از دارایی خویش محروم سازد، مشمول حدیث امام صادق علیه السلام خواهد گردید:

«مَنْ كَانَ لَهُ دَارٌ وَ احْتَاجَ مُؤْمِنٌ إِلَى سُكْنَاهَا فَمَنَعَهُ إِيَّاهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: «مَلَائِكَتِي عَبْدِي بَخِلَ عَلَى عَبْدِي بِسُكْنَى الدُّنْيَا وَ عِزَّتِي!‏ لَا يَسْكُنُ‏ جِنَانِي‏ أَبَد»[۴۲]

«هر کس خانه ای دارد که مؤمنی به سکونت در آن نیازمند است و صاحب خانه او را محروم سازد، خداوند به فرشتگان می فرماید: ای فرشتگان، بنده‏‏ من بر بنده ی دیگرم درباره سکونت دنیا بخل ورزید، به عزتم سوگند، هرگز در بهشت من جای نخواهد داشت.»

•       فرو بردن خشم

مردی از رسول خدا صلی الله علیه و آله خواست تا به او عملی یاد دهد که با انجام آن، مانعی بین او و بهشت نباشد؛ حضرت در پاسخ فرمودند:

«لَا تَغْضَبْ وَ لَا تَسْأَلِ النَّاسَ شَيْئاً وَ ارْضَ لِلنَّاسِ مَا تَرْضَى لِنَفْسِكَ»[۴۳]

«غضب نکن و از مردم چیزی مخواه و آن چه را که نسبت به خود می پسندی، برای دیگران هم بپسند.»

‏هم چنین در بیانی دیگر و در پاسخ فردی که درخواست تعلیم کاری که سبب ورود انسان به بهشت می گردد، را نموده بود، فرمودند:

«لَاتَغْضَب»[۴۴]

«خشمگین مشو!»‏

•        عیب پوشی

رسول خدا صلی الله علیه و آله نسبت به تأثیر پوشیدن عیوب مردم در راهیابی انسان به بهشت می فرماید:

«وَ لَا يَرَى امْرُؤٌ عَنْ أَخِيهِ عَوْرَةً فَسَتَرَهَا عَلَيْهِ إِلَّا دَخَلَ الْجَنَّة»[۴۵]

«و نمی بیند انسان از برادرش عیبی را، پس آن را بر او می پوشاند، مگر این که داخل بهشت می شود.»

در این بین از عوامل دیگری هم چون گذشت، نیکی کردن، انصاف در حق دیگران، شب زنده داری، دستگیری از نابینا، برداشتن اشیاء از جلوی راه، کمک به ساخت مسجد، اذان گفتن، کمک رسانی به سیل زدگان و گرفتاران در آتش و… سخن به میان آمده است که در رسانیدن انسان به بهشت دارای اثر فراوان هستند.

[۱]. بحارالانوار، ج۷۰، ص۱۳۲

[۲]. غرر‏الحکم و دررالکلم، ص۵۶

[۳]. حدید/۲۱

[۴]. آل عمران/۱۳۳

[۵] . بحارالانوار، ج۸، ص۹۲

[۶] . نور/۱۴

[۷] . بحارالانوار، ج۷، ص۲۵۱

[۸]. مجموعه ورام، ج۱، ص۹

[۹]. نساء/۱۲۴

[۱۰]. بحارالانوار، ج۹، ص۳۳۷

[۱۱]. عیون­الحکم و المواعظ (للیثی)، ص۳۴۲

[۱۲]. غرر­الحکم و درر­الکلم، ص۳۳۴

[۱۳]. مائده/ ۶۹

[۱۴]. وسائل­ الشیعه، ج۲۰، ص۱۵۹

[۱۵]. مریم/۶۳

[۱۶]. بحارالانوار، ج۸۴، ص۱۲۳

[۱۷]. الکافی، ج۲، ص۱۰۰

[۱۸]. آیین انقلاب اسلامی، ج۲،ص ۲۶۶

[۱۹]. نور­الثقلین، ج۳، ص۳۱۳

[۲۰]. بحارالانوار، ج۱۳، ص۳۵۲

[۲۱].  بحارالانوار، ج۲۷، ص۹۱

[۲۲]. وسائل­الشیعه، ج۱۵، ص۲۵۸

[۲۳]. بحارالانوار، ج۱۰، ص۳۶۱

[۲۴]. فرقان/۷۵

[۲۵]. رعد/۲۴

[۲۶]. زمر/۱۰

[۲۷]. بحارالانوار، ج۶۷، ص۷۸

[۲۸]. الکافی، ج۲، ص۸۹

[۲۹]. بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۵۶

[۳۰]. بحارالانوار، ج۵۶، ص۲۶۰

[۳۱]. نورالثقلین، ج۵، ص۴۴۷

[۳۲]. الکافی، ج۲، ص۳۴۸

[۳۳]. جامع ­الاخبار (للشعیری)، ص۱۰۳

[۳۴]. مستدرک‏الوسائل، ج۱۵، ص۱۷۵

[۳۵]. الکافی، ج۶، ص۶

[۳۶]. الکافی، ج۲، ص۱۷۶

[۳۷]. بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۸۲

[۳۸]. بلد/۱۱و۱۲و۱۳و۱۴

[۳۹].  الکافی، ج۴، ص۵۲

[۴۰]. الکافی، ج۲، ص۲۰۵

[۴۱]. عوالی‏اللئالی، ج۳، ص۲۸۳

[۴۲]. بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۸۹

[۴۳]. بحارالانوار، ج۷۰، ص۲۶۴

[۴۴]. بحارالانوار، ج۷۰، ص۲۶۷

[۴۵]. عوالی­اللئالی، ج۱، ص۳۷۴