۸-سبک زندگی دینی در سیره نبوی / شادابی و نشاط
همان گونه که مشاهده می شود اولیاء دین علیهم السلام در برنامه ریزی اوقات زندگی، ما را به در نظر گرفتن پاره ای از وقت جهت نشاط و تفریح و بهره بردن از طبیعت و مواهب حلال فرا می خوانند و به این مطلب تصریح می گردد اگر نشاط و تفریح در برنامه ی انسان نباشد، توان استفاده ی مناسب از ساعات دیگر را نخواهد داشت و به دنیای مادّی و زندگی معنوی خویش آسیب می رساند…
********************************************************************************
سبک زندگی دینی در سیره نبوی
شادابی و نشاط
۱۴ – اصل شادابی و نشاط
از مشکلات بغرنج و دشواری که جوامع کنونی از آن رنج می برند و بسیاری از زندگی ها را دست خوش مشکل کرده است، بیماری افسردگی می باشد. گرفتاری و مشکلی که در وجود بسیاری از انسان ها ریشه دوانده و زندگی را برای ایشان به جهنّمی از یأس و نا امیدی تبدیل نموده است؛ تا جایی که برخی افراد تحمّل زندگی رنجآور و غم آلود خویش را نداشته و تنها راه فراری که پیش روی خود می بینند، خودکشی می باشد.
این بیماری اگر چه در کشورهای غربی به سبب بحران نبود امید به آینده گسترش هولناکی داشته است، اما متأسفانه کشورهای اسلامی نیز شاهد شیوع آن در ممالک خویش می باشند و به تهدیدی جدّی برای آنان بدل گشته است و شکست و ناکامی در زندگی شخصی، خانوادگی، وضعیت اقتصادی، تحصیل، ازدواج و سایر امور را به ارمغان آورده است.
به دلیل آثار مخرب این معضل برآنیم تا برخی عوامل و راه هایی که در سخنان جاویدان اولیاء دین جهت ایجاد نشاط و شادمانی مطرح گردیده است را متذکر گردیم، به امید این که با تبعیت از دستورات قرآن و عترت، شاهد این گونه مشکلات نباشیم:
-
ایمان و اعتقاد به خدا
همان طور که از آیه ی بیست و هشتم سوره ی مبارکه ی رعد استفاده می شود، بهترین راه مقابله با این بیماری ویران گر، ایمان و توکّل به خداوند متعال می باشد:
«أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[۱]
«آگاه باش كه با ياد خدا دل ها آرامش مى يابد»
وجودی سراسر رحمت و مهربانی که همه ی مشکلات و گرفتاری ها به لطف او حلّ و تمامی غم ها و رنج ها با نظر رحمتش پایان می یابد و بدون عنایتش، زندگی برای انسان جز تلخ کامی نخواهد بود:
«وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا»[۲]
«و هر كس از ياد من دل بگرداند زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت»
پروردگاری که دین را برای بشریت فرستاد تا انسان ها با توجه به این برنامه ی جامع، با نشاط و به دور از کسالت، برای زندگی سراسر آرامش و آسایش، خود را آماده و مهیا سازند.
-
یقین و رضا
امام صادق علیه السلام نیز از پدران بزرگوار خویش نقل می کند که پیامبر صلوات الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«يَا عَلِي … إِنَّ اللَّهَ بِحُكْمِهِ وَ فَضْلِهِ جَعَلَ الرَّوْحَ وَ الْفَرَحَ فِي الْيَقِينِ وَ الرِّضَا وَ جَعَلَ الْهَمَّ وَ الْحَزَنَ فِي الشَّكِّ وَ السَّخَط»[۳]
«ای علی … خداوند به حکمت و فضل خویش آسایش و شادى را در یقین و رضا قرار داده و غم و اندوه را در تردید و غضب ودیعه نهاده است»
-
حسن خلق
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«بِحُسْنِ الْأَخْلَاقِ يَطِيبُ الْعَيْش»[۴]
«با خوش اخلاقی است که زندگی پاکیزه [و دل پذیر] می شود»
مطلبی که امام صادق علیه السلام نیز بدان تأکید ورزیده اند:
«لَا عَيْشَ أَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ»[۵]
«زندگی ای دلپذیر تر از خوش اخلاقی نیست»
-
تبسم و خنده
در حالات پیامبر صلوات الله علیه و آله به هنگام مواجهه با اصحاب نقل شده است:
«و كان أكثر الناس تبسّما و ضحكا في وجوه أصحابه، و تعجّبا ممّا تحدّثوا به، و خلطا لنفسه بهم و لربّما ضحك حتّى تبدو نواجذه»[۶]
«پیامبر صلّى اللّه علیه و آله بیش از همه، لبخند داشت و بر روی یارانش لبخند می زد و از آن چه می گفتند تعجب می کرد. شخصاً به جمع شان وارد می شد و چه بسا می خندید تا جایی که دندان های جلویی ایشان نمایان می شد»
ابودرداء می گوید:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا حَدَّثَ بِحَدِيثٍ تَبَسَّمَ فِي حَدِيثِه»[۷]
«رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله هرگاه لب به سخن مى گشود، با لبخند همراه بود»
سماک بن حرب نیز در مورد مجالسی که پیامبر صلوات الله علیه و آله در آن حضور پیدا می کردند، این طور نقل می کند:
«قلت لجابر بن سمرة: أكنت تجالس رسول اللّه صلى اللّه عليه (و آله) و سلم؟ قال: نعم، قال: كان طويل الصمت، قليل الضحك، و كان اصحابه ربما تناشدوا عنده الشعر و الشىء من امورهم فيضحكون و ربما تبسم»[۸]
«به جابر بن سمره گفتم: آیا هم نشین رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله بوده ای؟ گفت: بله، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله سکوتش طولانی و خنده اش کم بود، دور ایشان جمع می شدند، یکی شعر و دیگری چیز دیگری می گفت و می خندیدند و پیامبر هم تبسم می کردند»
-
شوخی و مزاح
شوخی و مزاح نیز از اموری است که می تواند درمان مؤثری برای افسردگی و کسالت باشد؛ عملی که در اسلام سفارش به آن شده است و پیامبر صلّى اللّه علیه و آله به آن مبادرت می نمودند. ایشان با اطرافیان و اصحاب خود شوخی می کردند و با خندیدن آنان می خندیدند و در هنگام روبرو شدن با افراد، تبسّم، نشاط و شادابی را به آنان منتقل می ساختند؛ البته همواره در انجام شوخی و مزاح، اصول و قواعدی را در نظر می گرفتند تا به محدوده ی گناه وارد نشده و آبروی اشخاص حفظ گردد؛ چنان چه خود می فرمایند:
«إِنِّي لَأَمْزَحُ وَ لَا أَقُولُ إِلَّا حَقّا»[۹]
«من مزاح و خوش طبعي مي كنم، ولي جز حق نمي گويم»
و سفارش می کردند:
«الْمُؤْمِنُ دَعِبٌ لَعِبٌ وَ الْمُنَافِقُ قَطِبٌ غَضِب»[۱۰]
«مؤمن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصبانى»
امیرالمؤمنین علیه آلاف التحیۀ و الثناء در این باره می فرمایند:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَيَسُرُّ الرَّجُلَ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذَا رَآهُ مَغْمُوماً بِالْمُدَاعَبَة»[۱۱]
«پيامبر خدا صلّى اللّه علیه و آله وقتي شخصي از يارانش را اندوهگين مي ديد، همانا او را با شوخي شاد مي كرد»
از امام صادق علیه السّلام نیز نقل گردیده است:
«لَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُدَاعِبُ الرَّجُلَ يُرِيدُ أَنْ يَسُرَّه»[۱۲]
«پیامبر صلّى اللّه علیه و آله با افراد به قصد خوشحال کردن آنان شوخی می کردند»
هم چنین از این امام معصوم علیه السلام روایت شده است:
«وَ كَانَ مِنْ رَأْفَتِهِ لِأُمَّتِهِ مُدَاعَبَتُهُ لَهُمْ لِكَيْلَا يَبْلُغَ بِأَحَدٍ مِنْهُمَ التَّعْظِيمُ حَتَّى لَا يَنْظُرَ إِلَيْه»[۱۳]
«و از مهرباني پیامبر صلّى اللّه علیه و آله با امتش، شوخي با آنان بود؛ براي آن كه بزرگ شمردن او از سوي امت، به اندازه اي نرسد كه ديگر به چهره او هم نگاه نكنند»
سخن انس بن مالک نیز بر همین مطلب دلالت دارد:
«كان صلّى اللّه عليه و آله و سلم يمازح أصحابه و يخالطهم و يحادثهم و يداعب صبيانهم و يجلسهم في حجره»[۱۴]
«با اصحاب خود، مزاح می کرد و هم مجلس و همصحبت می گردید و با بچّه های آنان هم بازی می گشت و آن ها را در دامن خود می نشانید»
از شوخی های جذاب پیامبر صلّى اللّه علیه و آله، مزاح با پیرزنی است که خدمت حضرت آمده بود:
«أَتَتِ امْرَأَةٌ عَجُوزٌ إِلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَ ص لَا تَدْخُلُ الْجَنَّةَ عَجُوزٌ فَبَكَتْ فَقَالَ إِنَّكِ لَسْتِ يَوْمَئِذٍ بِعَجُوزٍ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً فَجَعَلْناهُنَّ أَبْكارا»[۱۵]
«پيرزنى نزد پيامبر صلّى اللّه علیه و آله آمد. حضرت به او فرمود: پير به بهشت نمى رود. پيرزن گريست. حضرت فرمود: در آن روز تو پير نخواهى بود؛ خداوند متعال مى فرمايد: ما آنان را پديد آورديم پديد آوردنى و ايشان را دوشيزه گردانيديم»
و نیز این مزاح، که از امام کاظم علیه السّلام نقل گردیده است:
«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَأْتِيهِ الْأَعْرَابِيُّ فَيُهْدِي لَهُ الْهَدِيَّةَ ثُمَّ يَقُولُ مَكَانَهُ أَعْطِنَا ثَمَنَ هَدِيَّتِنَا فَيَضْحَكُ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ كَانَ إِذَا اغْتَمَّ يَقُولُ مَا فَعَلَ الْأَعْرَابِيُّ لَيْتَهُ أَتَانَا»[۱۶]
«باديه نشينى نزد رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله مى آمد و براى آن حضرت هديه مى آورد؛ همان موقع نیز مى گفت: پول هديه ما را بده، که از سخن او رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله مى خنديدند؛ و هرگاه اندوهگين مى شدند، مى فرمودند: آن باديه نشين چه مى كند؟ كاش نزد ما مى آمد»
البته تذکر این مطلب ضروری است که در فرهنگ پربار دین، علیرغم سفارش نسبت به انجام شوخی و مزاح، از شوخی های بی مورد و سبک نهی شده است؛ خصوصاً اگر فرد در انجام شوخی مرتکب حرام گردد.
پیامبر گرامی اسلام صلّى اللّه علیه و آله در سفارش و اندرز خویش به ابوذر می فرمایند:
«يَا أَبَا ذَرٍّ وَيْلٌ لِلَّذِي يُحَدِّثُ وَ يَكْذِبُ لِيُضْحِكَ بِهِ الْقَوْمَ وَيْلٌ لَهُ وَيْلٌ لَهُ وَيْلٌ لَه»[۱۷]
«اى اباذر، واى بر كسى كه سخن دروغ مى گويد تا مردم را بخنداند، واى بر او باد، واى بر او باد، واى بر او باد»
و امام هادی علیه السّلام می فرمایند:
«الْهَزْلُ فُكَاهَةُ السُّفَهَاءِ وَ صِنَاعَةُ الْجُهَّال»[۱۸]
«مسخرگی، تفریح سفیهان و هنر جاهلان است»
-
مسافرت
از پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله در مورد فایده ی سفر نقل شده است:
«سَافِرُوا تَصِحُّوا وَ جَاهِدُوا تَغْنَمُوا»[۱۹]
«مسافرت كنيد تا صحت يابيد و جهاد كنيد تا بهره مند گرديد»
و نیز فرمودند:
«سافروا تصحّوا و ترزقوا»[۲۰]
«سفر كنيد تا تندرست شويد و روزى يابيد»
-
سرگرمی و تفریح حلال
از پيامبر صلّى اللّه علیه و آله هم چنین روایت شده است:
«الهوا و العبوا فإنّي أكره أن يرى في دينكم غلظة»[۲۱]
«تفريح كنيد و بازى كنيد، زيرا دوست ندارم كه در دين شما خشونتى ديده شود»
- تقسیم ساعات شبانه روز
در حدیثی از امام کاظم علیه السلام آمده است:
«وَ اجْتَهِدُوا أَنْ يَكُونَ زَمَانُكُمْ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ سَاعَةً لِلَّهِ لِمُنَاجَاتِهِ وَ سَاعَةً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ الْإِخْوَانِ الثِّقَاتِ وَ الَّذِينَ يُعَرِّفُونَكُمْ عُيُوبَكُمْ وَ يُخْلِصُونَ لَكُمْ فِي الْبَاطِنِ وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِيهَا لِلَذَّاتِكُمْ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ السَّاعَات»[۲۲]
«و بکوشید تا زمان زندگی شما چهار بخش باشد: بخشی برای خدا و راز و نیاز با او، قسمتی برای امور مربوط به معاش و زندگی، بخشی برای ارتباط با برادران مورد اعتماد و افرادی که عیب های تان را به شما نشان می دهند و در دل نسبت به شما خلوص دارند و قسمتی را برای لذت های خویش اختصاص دهید و با آن برای بخش های دیگر نیرو گیرید»
همان گونه که مشاهده می شود اولیاء دین علیهم السلام در برنامه ریزی اوقات زندگی، ما را به در نظر گرفتن پاره ای از وقت جهت نشاط و تفریح و بهره بردن از طبیعت و مواهب حلال فرا می خوانند و به این مطلب تصریح می گردد اگر نشاط و تفریح در برنامه ی انسان نباشد، توان استفاده ی مناسب از ساعات دیگر را نخواهد داشت و به دنیای مادّی و زندگی معنوی خویش آسیب می رساند.
-
رفق و مدارا
از پیامبر صلوات الله علیه و آله نقل گردیده است:
«الرِّفْقُ نِصْفُ الْعَيْشِ»[۲۳]
«رفق و مدارا، نصف زندگی است»
تلاش جهت شادابی دیگران
از دستورات اکید پیشوایان دینی و وظایف مؤمنین، اقدام جهت ایجاد نشاط و شادابی در سطح جامعه و اطرافیان می باشد که خود موضوعی مهم و مناسب برای تحقیق است. ما در این جا به اختصار به مواردی از این گونه سفارشات و دستورات اشاره می نماییم تا روشن گردد که دین مبین اسلام چه اندازه به موضوع شادابی اجتماع توجه نموده است.
-
شادی کودکان
پيامبر خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم می فرمایند:
«إنَّ فِي الجَنَّةِ دارا يُقالُ لَهَا: الفَرَحُ، لا يَدخُلُها إلاّ مَن فَرَّحَ الصِّبيانَ»[۲۴]
«خانه اى در بهشت است كه به آن شادى گفته مى شود. كسى وارد آن نمى گردد مگر این كه كودكان را شاد كرده باشد»
البته در حدیث دیگری آمده است:
«إنّ فِي الجَنَّةِ دارا يُقالُ لَها : دارُ الفَرَحِ ، لايَدخُلُها إلاّ مَن فَرَّحَ يَتامَى المُؤمِنينَ»[۲۵]
«خانه اى در بهشت است كه خانه شادى نام دارد. جز كسى كه يتيمانِ اهل ايمان را خرسند ساخته است، وارد آن نمى شود»
-
شادی اهل خانه
پیامبر صلوات الله علیه و آله می فرمایند:
«الْخَلْقُ عِيَالُ اللَّهِ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ مَنْ نَفَعَ عِيَالَ اللَّهِ وَ أَدْخَلَ عَلَى أَهْلِ بَيْتٍ سُرُوراً»[۲۶]
«مردم عائله خدا هستند؛ پس محبوب ترین فرد نزد خدا، آن است که به عائله او سود رساند و خانواده اى را خوشحال کند»
و این بیان که از آن حضرت صلی الله علیه و آله نقل شده است:
«مَن أَدخَلَ عَلى أَهلِ بَيتِهِ سُرُورا خَلَقَ اللّه مِن ذلِكَ السُّرُورِ خَلقا يَستَغفِرُ لَهُ إِلى يَومِ القيامَةِ»[۲۷]
«هر كس خانواده اش را شاد كند، خداوند از آن شادى موجودى مى آفريند كه تا روز قيامت براى او آمرزش بخواهد»
و نیز فرمودند:
«أَطْرِفُوا أَهَالِيَكُمْ فِي كُلِّ جُمُعَةٍ بِشَيْءٍ مِنَ الْفَاكِهَةِ أَوِ اللَّحْمِ حَتَّى يَفْرَحُوا بِالْجُمُعَة»[۲۸]
«برای خانواده های تان در هر جمعه مقداری میوه و گوشت خریداری نمایید تا با خوردن آن در این روز خوشحال شوند»
-
شادی مسلمانان
هم چنین از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله نقل گردیده است:
«أحبّ الأعمال إلى اللَّه بعد الفرائض إدخال السّرور على المسلم»[۲۹]
«بهترين كارها در پيش خدا بعد از اداى واجبات، خوشحال كردن مسلمان است»
[۱]. رعد/۲۸
[۲]. طه/۱۲۴
[۳]. المحاسن، ج۱، ص۱۶و۱۷
[۴]. تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص۲۵۵
[۵]. الكافي، ج۸، ص۲۴۴
[۶]. المحجة البيضاء، جلد۴، ص۱۳۴
[۷]. مكارم الأخلاق، ص۲۱
[۸]. فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۱، ص۱۳۴
[۹]. مكارم الأخلاق، ص۲۱
[۱۰]. تحف العقول، ص۴۹
[۱۱]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج۸، ص۴۰۸
[۱۲]. الكافي، ج۲، ص۶۶۳
[۱۳]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج۸، ص۴۰۸
[۱۴]. سفينة البحار، ج۲، ص۶۹۰
[۱۵]. مجموعة ورام، ج۱، ص۱۱۲
[۱۶]. الكافي، ج۲، ص۶۶۳
[۱۷]. مكارم الأخلاق، ص۴۷۰
[۱۸]. بحار الأنوار، ج۷۵، ص۳۶۹
[۱۹]. وسائل الشيعة، ج۱۱، ص۳۴۵
[۲۰]. نهج الفصاحة، ص۵۱۹
[۲۱]. نهج الفصاحة، ص۲۵۹
[۲۲]. بحار الأنوار، ج۷۵، ص۳۴۶
[۲۳]. تحف العقول، ص۵۶
[۲۴]. كنز العمّال، ج۳، ص۱۷۰، ح۶۰۰۹
[۲۵]. كنز العمّال، ج۳، ص۱۷۰، ح ۶۰۰۸
[۲۶]. الكافي، ج۲، ص۱۶۴
[۲۷]. كنزالعمال، ج۱۶، ص۳۷۹، ح۴۴۹۹۵
[۲۸]. الكافي، ج۶، ص۲۹۹، ح۱۹
[۲۹]. نهج الفصاحة، ص۱۶۸
دیدگاه خود را ثبت کنید
Want to join the discussion?Feel free to contribute!