دنیای جوان/ تصمیم‌ها(علم و دانش)
بنابر این آموختن و یادگیری علومی برای جوانان دانش‌پژوه در اولویت قرار دارد و نزد خداوند دارای اجر و پاداش است که برای انسان و جامعه‌‌ای که در آن زندگی می‌کند، سودمند باشد و بر قدرت و شوکت اسلام بیفزاید و دست نیاز محرومان و مستضعفان عالم به مستکبران را…
*************************************************************************
پدیدآورنده: سید علی شاهچراغی
دسته‌بندی: خطبه
دنیای جوان/ تصمیم‌ها(علم و دانش)
مواجهه و روبرو شدن با مسائل حیاتی و سرنوشت‌ساز زندگی، هم‌چون زمینه‌های تحصیلی، شغل، دوستان و همسر شایسته، فصل جوانی را به دوران تصمیم‌های مهم زندگی انسان بدل ساخته است؛ انتخاب‌های تأثیرگذاری که در بسیاری از موارد به دغدغه برای جوانان و خانواده‌ی آنان تبدیل شده و عدم توجه به آن، نسل آینده‌ساز جامعه را با مشکلات روحی و روانی درگیر نموده و افق پیش‌روی آنان را تیره و تار می‌سازد.
آن‌چه در این بخش از سلسله مقالات «دنیای جوان» و نیز در مباحث آینده خواهد آمد، طرح اساسی‌ترین دغدغه‌های پیش‌روی جوانان است تا با یاری خداوند متعال، یافتن گزینه‌ی صحیح را سهل و آسان نماید.
جوان و دانش‌اندوزی
علم، گوهر ارزشمندی است که رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله درباره آن می‌فرمایند:
«خِيَرَةُ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ مَعَ الْعِلْمِ وَ شَرُّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ مَعَ الْجَهْل»[۱]
«خیر دنیا و آخرت با دانش است و شرّ دنیا و آخرت با نادانی.»
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام نیز در بخشی از سخنان خویش پیرامون جایگاه علم و عالم، این جملات گهربار را مطرح نموده‌اند؛
«إِنَ الْعِلْمَ حَيَاةُ الْقُلُوبِ مِنَ الْجَهْلِ وَ ضِيَاءُ الْأَبْصَارِ مِنَ الظُّلْمَةِ وَ قُوَّةُ الْأَبْدَانِ مِنَ الضَّعْفِ يَبْلُغُ بِالْعَبْدِ مَنَازِلَ الْأَخْيَارِ وَ مَجَالِسَ الْأَبْرَارِ وَ الدَّرَجَاتِ الْعُلَى فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة»[۲]
«همانا علم حیات دل‌ها از نادانی و روشنی چشم‌ها در تاریکی و نیروی بدن‌ها از ضعف است؛ بنده را به منزل‌های نیکان و مجالس خوبان و به درجات عالی در دنیا و آخرت می‌رساند.»
مرتبه‌ی علم و و دانش در اسلام تا بدان رتبه رفعت می‌یابد که اهتمام به آن در بیان نبی مکرم صلوات‌الله علیه و آله فریضه و تکلیف بر هر مسلمان دانسته می‌شود؛
«طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُ بُغَاةَ الْعِلْمِ.»[۳]
«طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است، آگاه باشید که همانا خداوند، جویندگان دانش را دوست دارد.»
و درود و سلام موجودات را بر یادگیرنده علم، نتیجه می‌بخشد؛ چنان‌که امام باقر علیه‌السلام فرمودند:
«إِنَّ جَمِيعَ دَوَابِّ الْأَرْضِ لَتُصَلِّي عَلَى طَالِبِ الْعِلْمِ حَتَّى الْحِيتَانُ فِي الْبَحْرِ»[۴]
«همه جنبندگان روی زمین و حتی ماهیان دریا بر جوینده دانش درود می‌فرستند.»
این موقعیت خاص و بی‌بدیل باعث شده تا بر اساس کلام ارزشمند رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، افراد در جامعه‌ی اسلامی ملزم به این گردند که یا در حال علم‌آموزی و یا در حال آموختن به دیگران باشند و حالت سومی در نظر گرفته نشود؛
«اغْدُ عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً وَ إِيَّاكَ أَنْ تَكُونَ لَاهِياً مُتَلَذِّذاً»[۵]
«صبح کن در حالی که یا دانا باشی، یا جوینده دانایی، و از آن بپرهیز که وقت گذرانی لذت‌طلب باشی.»
از سوی دیگر نقش روز افزون دانش و تأثیر آن در زندگی بشر در عصر کنونی سبب شده تا بسیاری از جوانان در مسیر فراگیری آن بر آمده و در این‌راه به‌محدودیت‌های زمانی و جغرافیایی توجه ننمایند؛ امری که رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله قرن‌ها پیش بر آن تأکید نموده‌اند:
«اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّين»[۶]
«علم را فراگیرید، حتی اگر در چین باشد.»
به‌راستی جوانی که این جایگاه و مرتبت رفیع را بشناسد، زندگی خویش را وقف علم‌آموزی می‌نماید و بهای آموختن و فتح قله‌های علم را می‌پردازد و همان‌گونه که امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند، از هیچ فرصتی برای فراگیری آن دریغ نمی‌ورزد:
«خُذِالْحِکْمَةَ وَلَوْ مِنْ أَفْوَاهِ الْمَجَانِین»[۷]
«دانش و حکمت را فرا گیرید و لو از زبان دیوانگان باشد.»
اما به همان اندازه که دانش و یادگیری آن مورد تأکید واقع گردیده و نسبت به جایگاه علم سفارش شده است، در نظر گرفتن نکات ذیل نیز ضروری می‌نماید که باید مورد توجه همگان قرار گیرد.
علم سودمند
امروزه و با گسترش علوم و معارف و نیز شکل‌گیری تخصص‌های متنوع و گرایش‌های متعدد، انتخاب رشته و شاخه‌ی تحصیلی برای بسیاری از جوانان به یکی از مشکلات اساسی زندگی ایشان تبدیل شده است؛ گزینش و انتخابی که پیشرفت و آینده فرد را تضمین نموده و عدم دقت در آن به سَرخوردگی، حیرت و یأس او منجر می‌شود.
گستردگی طیف علوم از کلی‌ترین مسائل عالم هم‌چون مباحث وجود در فلسفه، تا بررسی جزیی‌ترین اجزای مواد، فراگیری رشته‌های مختلف و دست‌یابی به مراحل ممتاز آن‌ها، بلکه حتی برخی از علوم را محال و ناشدنی ساخته است؛ همین امر نیز سبب شده تا توجه به استعداد، علاقه و نیز فایده در انتخاب شاخه‌ی تحصیلی اهمیتی دوچندان یابد.
بدین جهت در دین مبین اسلام، اولین و بدیهی‌ترین ملاک برای انتخاب رشته‌ی تحصیلی و طریقه‌ی علمی، نافع بودن دانش شمرده می‌شود؛ ویژگی برجسته‌ای که امیرالمؤمنین علیه‌السلام درباره آن با قاطعیت می‌فرمایند:
«لَا خَيْرَ فِي عِلْمٍ لَا يَنْفَع»[۸]
«در دانشی که فایده‌ای ندارد، خیری نیست.»
رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله نیز توفیق اجتناب از آن‌را در تعقیب نماز، درخواست می‌کند و از شرّش به خداوند متعال پناه می‌‌برد:
«كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَدْعُو فِي أَثَرِ اَلصَّلاَةِ فَيَقُولُ اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لاَ يَنْفَعُ»[۹]
«رسول خدا صلّى‌الله عليه و آله در پی هر نماز، دعا می‌کرد و می‌گفت: بار خدايا! همانا به‌تو پناه مي‌برم از دانشى كه سود ندارد.»
سپری نمودن گوهر عمر در راهی که فایده‌ای برای آن متصور نیست، به هدر دادن نعمتی می‌انجامد که جایگزینی برای آن یافت نمی‌شود؛ این در حالی‌است که با استفاده صحیح از فرصت خدادادی حیات، می‌توان در مسیر کمال به عمیق‌ترین معارف توحیدی دست‌یافت و یا با تخصص و حرفه‌ای آشنا شد که مشکلی را از دوش بندگان خدا برداشته و مانعی را از سر راه جامعه برطرف سازد.
بر همین اساس، معصومین علیهم‌السلام ضمن تبیین و تبلیغ این ملاک مهم و مؤثر در سعادتمندی بشر، مبارزه با شیوع علوم بی‌فایده را سرلوحه‌ی کار خویش قرار داده و درباره آن هشدار می‌دهند؛ چنان‌که از امام کاظم علیه‌السلام روایت شده است:
«دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله الْمَسْجِدَ، فَإِذَا جَمَاعَةٌ قَدْ أَطَافُوا بِرَجُلٍ، فَقَالَ: مَا هذَا؟ فَقِيلَ: عَلَّامَةٌ، فَقَالَ: وَ مَا الْعَلَّامَةُ؟ فَقَالُوا لَهُ: أَعْلَمُ النَّاسِ بِأَنْسَابِ الْعَرَبِ وَ وَقَائِعِهَا وَ أَيَّامِ الْجَاهِلِيَّةِ وَ الْأَشْعَارِ الْعَرَبِيَّة، قَالَ: فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: ذَاكَ عِلْمٌ لَايَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ، وَ لَا يَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ»[۱۰]
«رسول خدا صلوات‌الله علیه و آله به مسجد وارد شد و مردم را در اطراف مردي مجتمع يافت. حضرت از هويت او سؤال كرد. مردم گفتند: علّامه است. رسول خدا پرسيد: چگونه علّامه است؟! گفتند: نسب‌هاي عرب و اتفاقات قبايل و اشعار شاعران عرب را بهتر از همه مي‌داند. حضرت فرمود: اين علم و آگاهي، دردی را دوا نمي‌كند، هم‌چنان كه ندانستنش ضرري به کسی نمي‌رساند.»
سپس پیامبر صلوات‌الله علیه و آله فرمودند:
«إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ: آيَةٌ مُحْكَمَةٌ، أَوْ فَرِيضَةٌ عَادِلَةٌ، أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ، وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ»[۱۱]
«همانا علوم سه‌گونه است: آیه محکمه، فریضه عادله و سنّت قائمه و آن‌چه غیر از این‌هاست، زیادت و فضل است.»
در عصر حاضر که استکبار از تمسک به قدرت نظامی و سیطره‌ی جغرافیایی، به قدرت و سیطره‌ی علمی و فناوری روی آورده و با سلطه‌ی تکنولوژی، ملل مختلف را مجبور ساخته تا برای برطرف نمودن نیاز خویش، هزینه‌های سنگین اقتصادی و سیاسی زیادی به نفع سلطه‌گران بپردازند؛ ضرورت بیش‌از پیش فراگیری علوم مورد نیاز جوامع آشکار شده است؛ حقیقتی که باعث شد تا بنیان‌گذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی رحمۀ‌الله علیه و نیز جانشین آگاه و فرزانه ایشان، مقام معظم رهبری حفظه‌الله از ابتدای شکل‌گیری انقلاب اسلامی نسبت به تحصیل علوم جدید و دانش‌های مفید تأکید ویژه نمایند؛ به‌گونه‌ای که حرکت سریع و خیره‌کننده علمی کنونی کشور، مدیون رهنمودهای این راه‌بران عالم و اندیشمند گردیده است.
بنابر این آموختن و یادگیری علومی برای جوانان دانش‌پژوه در اولویت قرار دارد و نزد خداوند دارای اجر و پاداش است که برای انسان و جامعه‌‌ای که در آن زندگی می‌کند، سودمند باشد و بر قدرت و شوکت اسلام بیفزاید و دست نیاز محرومان و مستضعفان عالم به مستکبران را قطع نماید. چنان‌که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند:
«العِلمُ سُلطانٌ، مَن وَجَدَهُ صالَ بِهِ، ومَن لَم يَجِدهُ صيلَ عَلَيهِ»[۱۲]
«علم و دانش قدرت است و هر کسی به آن دست یابد، غلبه می‌یابد و هر کس به آن دست نیابد، زیر سلطه قرار می‌گیرد.»
و این‌گونه علم است که فراگیری‌اش مورد رضایت خداوند متعال خواهد بود و درجه‌ی حامل آن‌را فزونی می‌بخشد تا جایی که امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند:
«عَالِمٌ يُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ أَلْفَ عَابِدٍ»[۱۳]
«فضیلت دانشمندی که از علم او نفع برده شود، از هفتاد هزار عابد برتر است.»
تهذیب دانش‌پژوهان
برخورداری از علم، بدون پشتوانه‌ی دین و اخلاق همانند قرار گرفتن تیغی تیز در دست زنگی مست است؛ مسأله‌ای که عدم تدبیر نسبت به آن، جهان را بیش از هر زمانی، گرفتار عالمانی کرده که علم خود را در راه کسب قدرت و اندوختن ثروت به کار می‌گیرند و از این ابزار ارزشمند که می‌تواند در خدمت تعالی و رشد بشریت باشد، در راه نابودی انسان‌ها و سقوط جوامع استفاده می‌نمایند. نمونه‌ی بارز عدم توجه به عمق این خطر را به‌خوبی می‌توان در شکافته شدن هسته‌ی اتم مشاهده نمود؛ اکتشاف بزرگی که گشوده شدن افق‌های نو جهت برطرف ساختن نیاز‌ها و دغدغه‌های مردمان را نوید می‌داد، اما همین امر مبارک، توسط دانشمندان شهوت‌پرست و جاه‌طلب، با تبدیل شدن به سلاح مرگبار بمب هسته‌ای و نیتروژنی جان صدها هزار نفر را به یک‌باره گرفت تا تاریکی و پلیدی علم بدون اخلاق بیش‌از پیش خود را نمایان سازد و سایه‌ی شوم آن حیات بشری را مورد تهدید دایمی خود قرار دهد.
بدین خاطر برای هر کشور به‌ویژه جامعه‌ی اسلامی و انقلابی ایران، با توجه به رشد شتابان علمی، پیشرفت‌های متنوع، کسب رتبه‌های متعدد علمی و المپیادی، اختراعات، اکتشافات و فناوری‌های نو، ضرورت سرمایه‌گذاری و توجه به مباحث اخلاقی دانش‌پژوهان امری بدیهی و غیر قابل اغماض گردیده است؛ زیرا تنها با ترویج اخلاق و تربیت مناسب، می‌توان جوانان شیفته‌ی علم را از خطرات دانش بر حذر داشت و جامعه‌ی اسلامی را در مسیر ترقی و رشد قرار داد.
پرهیز از مدرک‌گرایی
از آفات مراکز و مجامع علمی کنونی که متأسفانه، آثار تلخ و مصیبت‌بار آن در جوامع مختلف نیز مشاهده می‌شود، شیوع مدرک‌گرایی و بهره‌مندی از عناوین چشم پُر کُن ظاهری است، مسئله‌ای که شیوع و گسترش آن تصویری ناهمگون و کاریکاتوری از جامعه‌ی علمی ایجاد نموده و بر جهل، نا‌آگاهی و عقب‌‌ماندگی مردمان افزوده است؛ بیماری و آفت کشنده‌ای که اگر در بین دانش‌جویان تبدیل به هنجار شود، محیط‌های علمی را به مراکز داد و ستد و بی‌بهره از محتوای علمی مبدل می‌سازد.
انتخاب آگاهانه
هیجانات کاذب، شتاب‌زدگی، فوران عواطف و احساسات در فصل جوانی، تشخیص شاخه‌ی علمی مطابق با روحیات افراد و مورد نیاز جامعه را دشوار می‌سازد و جوانان را از رسیدن به دانشی که صلاح ایشان در آن است، باز داشته و به مانعی بلند بر سر راه پیشرفت آنان تبدیل می‌شود. معضلی که درمان آن تنها و تنها در بهره‌گیری از مشاوران عاقل، آگاه، خبیر و با تجربه است. جوانان با استفاده از نظرات چنین مشاورانی دلسوز می‌توانند، مسیر درست را تشخیص داده و با توکل بر خداوند متعال با خیال آسوده در راه تحصیل علم و دانش قدم نهند.
[۱]. بحارالانوار، ج۷۹، ص۱۷۰
[۲]. بحارالانوار، ج۱، ص۱۷۱
[۳]. کافی (دارالحدیث)، ج۱، ص۷۲
[۴]. بحارالانوار، ج۱، ص۱۷۳
[۵]. بحارالانوار، ج۱، ص۱۹۴
[۶]. وسائل‌الشیعه، ج۲۷، ص۲۷
[۷]. بحارالانوار، ج۹۷، ص۸۴
[۸]. نهج‌البلاغه (للصبحی صالح)، ص۳۹۳
[۹]. بحارالانوار، ج۸۳، ص۱۸
[۱۰]. کافی (ط – اسلامیه)، ج۱، ص۳۲
[۱۱]. کافی (دارالحدیث)، ج۱، ص۷۶
[۱۲]. شرح نهج‌البلاغه (لابن ابی‌الحدید)، ج۲۰، ص۳۱۹
[۱۳]. کافی(ط – الإسلامية)، ج۱، ص۳۳
دیدگاه خود را ثبت کنید
Want to join the discussion?Feel free to contribute!