هیچ مردی به همسر خود خدمت نمیکند جز آن که از صدیقان یا شهیدان باشد و یا مردی باشد که خداوند برای او خیر دنیا و آخرت را اراده کرده باشد

۱۵-سبک زندگی دینی در سیره نبوی / شناخت و عمل به وظیفه (بخش اول)

اسلام، در زندگی زن و شوهر کارهایی که با دشواری و خشونت همراه می ‏باشد را بر عهده‏ ی مردان و کارهای لطیف و همراه با آرامش را بر عهده ­ی زنان قرار داده است، تا زن با مدیریت معقول و حساب شده، زمینه ‏ی سکونت و آرامش شوهر و فرزندان را در محیط خانه فراهم سازد؛ مرد نیز با تلاش و فعالیت روزانه، امکانات زندگی آبرومندانه را برای همسر و اهل خانه مهیا نماید و با یاری همسر خویش در انجام کارهای خانه، خستگی را از تن او برهاند و…

*************************************************************

پدید آورنده: سید علی شاهچراغی

دسته بندی: خطبه

سبک زندگی دینی در سیره نبوی

«شناخت و عمل به وظیفه (بخش اول)»

۳۰- اصل شناخت و عمل به وظیفه

هر فرد در جامعه ‏‏ی خویش، با اقشار و گروه ­های مختلفی مواجه می ‏باشد که بر اساس آموزه­ های دینی، نسبت به آنان تکالیفی بر عهده دارد که باید آن‏ را شناخته و نسبت به این وظایف در مقام عمل برآید؛ همسر، فرزندان، والدین، بستگان، خویشاوندان، دانشمندان، معلمان، همسایگان، شهروندان از جمله ‏ی این افراد و گروه ‏ها هستند.

در این بخش از سلسله مطالب پیرامون سبک زندگی بر اساس سیره و سنت نبی مکرم صلی ­الله علیه و آله به بیان برخی از تکالیفی خواهیم پرداخت که توسط دین مبین اسلام تبیین گردیده است و ملزم به انجام آن در برابر اطرافیان خود می ‏باشیم.

  • همسر

بدون تردید زیر بنا و اساس جامعه، نهاد خانواده است؛ کانون مقدسی که با نعمت محبت و مودت، برپا می ‏گردد:

«وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً»[۱]

«و ميان ‏تان دوستى و رحمت نهاد»

تا پوشاننده­ ی عیوب و نقائص هر یک از زن و مرد ­باشد:

«هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ»[۲]

«آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستيد»

و نشانه ­ای از آیات خداوند متعال و عامل آرامش و سکونت زن و مرد، به ­گونه­ ای که هر یک از زن و شوهر با دیدن یکدیگر، از غم ­ها و نگرانی ­ها مصون ‏مانند:

«وَ مِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا»[۳]

«و از نشانه ‏هاى او اين ‏كه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدان ‏ها آرام گيريد»

حال اگر این نهاد مقدس در یک جامعه به سوی اصلاح و تکامل حرکت نماید، انتظار اصلاح و رشد جامعه امری معقول می ‏باشد و گر نه هیچ ‏گاه پیشرفت جامعه رنگ تحقق به خود نخواهد گرفت و این رفعت و تکامل شکل نمی ‏گیرد مگر در صورت رعایت حقوق متقابلی که در اسلام برای زن و شوهر تعریف گردیده است؛ حقوق و وظایفی که در یک کلام می ­توان آن را محبت و احترام متقابل نامید.

اسلام، در زندگی زن و شوهر کارهایی که با دشواری و خشونت همراه می ‏باشد را بر عهده‏ ی مردان و کارهای لطیف و همراه با آرامش را بر عهده ­ی زنان قرار داده است، تا زن با مدیریت معقول و حساب شده، زمینه ‏ی سکونت و آرامش شوهر و فرزندان را در محیط خانه فراهم سازد؛ مرد نیز با تلاش و فعالیت روزانه، امکانات زندگی آبرومندانه را برای همسر و اهل خانه مهیا نماید و با یاری همسر خویش در انجام کارهای خانه، خستگی را از تن او برهاند و علقه­ های مودت و دوستی را محکم­ و استوارتر سازد. سلام در هنگام ورود به خانه، خواندن یکدیگر با نام نیک و کلمات زیبا، بدرقه ‏ی شوهر به هنگام خارج شدن از منزل، ابراز محبت و داشتن صبر در محیط خانه از جمله‏ وظایفی است که زن و شوهر باید نسبت به انجام آن متعهد گردند تا در کنار یکدیگر به مراحل رشد و کمال دست یابند.

از ویژگی‏ های مثبت و برجسته‏ ی دین مبین اسلام این‏ است که نه تنها حقوق و تکالیف زوجین را به صورت مبسوط مطرح ساخته است و هر یک را با وظایف خویش آشنا نموده است، بلکه الگوهایی ممتاز از رابطه ­ی کامل بین زن و شوهر را معرفی نموده است تا مؤمنان بتوانند با تأسی به این الگوهای درخشان، مسیر حساس و سرنوشت ساز زندگی مشترک را طی کرده و از عهده و انجام تکالیف سرفراز بیرون آیند که در این میان، زندگانی، رفتار و نیز گفتار رسول خدا صلی ­الله علیه و آله برترین نمونه و الگویی است که در اختیار بشر می ‏باشد.

آن ‏چه در ادامه می ‏آید، فرازهایی است از رفتار و گفتار اشرف مخلوقات، حضرت رسول صلوات ‏الله علیه و آله در قبال همسران خویش:

انس بن مالک می­ گوید:

«مَا رَأَيْتُ أَحَدًا كَانَ أَرْحَمَ بِالْعِيَالِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى‏ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ»[۴]

«کسی را نسبت به أهل و عیال خود، مهربان ­تر از پیامبر صلى ‏اللّه عليه و آله و سلّم ندیدم»

عایشه نیز در مورد رفتار و برخورد رسول خدا صلی ­الله علیه و آله در محیط خانه، با این جملات در صدد توصیف ایشان بر آمده است:

«كانَ صَلَی­ اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ أليَنَ النّاسِ وأكرَمَ النّاسِ وكانَ رجُلاً مِن رِجالِكُم إلاّ أ نّهُ كانَ ضَحّاكا بَسّاما»[۵]

«رسول خدا صلى ­الله عليه و آله نرم ­خوترين و بزرگوارترين مردم بود؛ او هم مردى چون مردان شما بود با اين تفاوت كه همواره خنده رو بود و تبسّم بر لب داشت»

آن حضرت صلوات ­الله علیه و آله درباره ­ی مردی که در خانه به همسر خود توجه نموده و او را یاری می ­کند، می فرماید:

«لَا يَخْدُمُ الْعِيَالَ إِلَّا صَدِّيقٌ أَوْ شَهِيدٌ أَوْ رَجُلٌ يُرِيدُ اللَّهُ بِهِ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة»[۶]

«به زن خود خدمت نکند، مگر صديق يا شهيد و يا مردي که خداوند خير دنيا و آخرت او را بخواهد»

هم‏ چنین در حالات آن حضرت صلی ­الله علیه و آله نقل شده است که ساعات زندگی خویش را، به چند بخش تقسیم نموده بودند، بخشی را به عبادت، بخشی را به مردم و قسمتی را برای همسر و فرزندان، اختصاص می­ دادند.

ابو سعید خدری نیز که از صحابه­ ی ایشان می­ باشد، برخی از کارهای حضرت در خانه را این­ گونه بیان می ‏کند:

«أن رسول الله صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ كان يعلف البعير و يقم البيت و يخصف النعل و يرقع الثوب و يحلب الشاة و يأكل مع الخادم و يطحن معها إذا أعيت‏»[۷]

«رسول خدا صلی ‏الله علیه و آله شتر را علف مي ‏داد و خانه را مي ‏روفت و پاى‏ افزار را پينه مى‏ زد و جامه را وصله مى ‏كرد و شير گوسفندان را مى ‏دوشيد، با خادمش غذا می­ خورد و چون خدمتكارش در دستاس كردن خسته مى ‏شد، او را یاری مى ‏كرد»

در همین رابطه در روایت دیگری آمده است:

«كَانَ النَّبِيُّ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ يَرْقَعُ ثَوْبَهُ وَ يَخْصِفُ نَعْلَهُ وَ يَحْلُبُ شَاتَهُ وَ يَأْكُلُ مَعَ الْعَبْدِ وَ يَجْلِسُ عَلَى الْأَرْضِ وَ يَرْكَبُ الْحِمَارَ وَ يُرْدِفُ وَ لَا يَمْنَعُهُ الْحَيَاءُ أَنْ يَحْمِلَ حَاجَةً مِنَ السُّوقِ إِلَى أَهْلِه»[۸]

«پیامبر اکرم صلی ­الله علیه و آله لباس خود را وصله می ‏زد و کفش­ خویش را می‏ دوخت و از گوسفندان، خود شیر می ‏دوشید و با بردگان غذا می‏ خورد و بر روی زمین می ‏نشست و بر دراز­گوش سوار می ‏شد و (گاهی) کسی را هم با خود سوار می‏ کرد و شرم و حیاء، آن حضرت را باز نمی‏ داشت از این که لوازم زندگی را از بازار تهیه کرده و به منزل ببرد»

عایشه نیز کارهایی که رسول خدا صلی ­الله علیه و آله در محیط خانه انجام می ­دادند را این­ گونه برشمرده است:

«يَخِيطُ ثَوْبَهُ وَ يَخْصِفُ نَعْلَهُ وَ يَصْنَعُ مَا يَصْنَعُ الرَّجُلُ فِي أَهْلِه‏»[۹]

«در منزل لباس خود را می ‏دوخت و کفش خود را وصله می ‏زد و در کارهای خانه کمک می‏ کرد»

تا آن جا که برخی در سیره آن حضرت گفته ­اند:

«كَانَ النَّبِيُّ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ يَخْدُمُ فِي مِهْنَةِ أَهْلِهِ وَ يَقْطَعُ اللَّحْم»‏[۱۰]

«رسول اکرم صلی ‏الله علیه و آله در کارهای خانواده به آنان خدمت می ­کرد و با دست خود گوشت خرد می‏ کرد»

از ویژگی ­های آن حضرت این بود که هیچ­ گاه اجازه نمی ­دادند، در رابطه با انجام امور مربوط به خانه و خانواده، کسی به ایشان کمک کند:

«وَ كانَ سَيِّدُ المُرسَلين صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ يَشتَري الشِي‏ءُ فَيَحمِلُه إِلى بِيتِه بِنَفسِه فَيَقولُ لَهُ صاحِبُهُ: أَعطِني أَحمِلهُ. فَيَقولُ: صاحِبُ المَتاعِ أَحَقُّ بِحَملِهِ»[۱۱]

«رسول اكرم صلی ‏الله علیه و آله چيزى را از بازار خريدارى كرد و شخصاً به خانه مى ‏برد. كسى كه همراه آن حضرت بود، گفت: آن را به من بدهيد تا بياورم. ایشان فرمود: صاحب کالا شایسته ­تر به حمل آن است»

اگر بخواهیم به اهمیت وظایف زنان در محیط خانه نیز اشاره ‏ای داشته باشیم، می­ توان به این ماجرا اشاره نمود: هنگامی که برخی از زنان مسلمان به سبب عدم شرکت­ در جهاد و از دست دادن ثوابش اندوهگین و ناراحت گردیدند، پیامبر صلی ­الله علیه و آله جهاد زنان را این گونه معرفی کردند:

«جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ‏ التَّبَعُّل‏»[۱۲]

«جهاد زن، شوهرداری نیکو است»

وظیفه ­ای حساس و خطیر که به شکل مستقیم با سعادت و سلامت جامعه پیوند خورده است؛ زیرا موفقیت هر مرد مرهون تلاش یک زن است و در پس مردان موفق، زنان فداکاری وجود دارند.

البته اگر بانویی علاوه بر قبول مسئولیت در محیط خانه، علاقه ‏مند به حضور و فعالیت در صحنه ­ی اجتماع باشد، باید به این مطلب توجه داشته باشد که فعالیت و تلاش او زمانی منتج به فایده است که اولاً: به حقوق همسر و نیز فرزندان، به ویژه تربیت ایشان آسیب و خللی نرسد و حقی از آنان ضایع نگردد. ثانیاً: محیط بیرون خانه، موجب اختلاط و روابط با نامحرم نگردد که فساد و تباهی خانه و اجتماع را موجب می‏ گردد.

  • فرزندان

بهره ­مندی از فرزند خوب و ذریه صالح، خواسته و آرزوی اولیاء دین و پیامبران الهی بوده است؛ چنان ­چه در دعای حضرت ابراهیم علیه ­السلام آمده است:

«وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ»[۱۳]

«و از نسل ما، امتى فرمانبردار خود [پديد آر]»

و در جای دیگر از خداوند طلب می ­کند:

«وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي»[۱۴]

«و فرزندانم را برايم شايسته گردان»

حضرت زکریا علیه ­السلام نیز از درگاه خداوند، فرزندی صالح، درخواست می ­کند:

«رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً»[۱۵]

«پروردگارا، از جانب خود فرزندى پاك و پسنديده به من عطا كن»

خداوند نیز دعای پیامبرش را مستجاب نموده و به او فرزندی صالح عطا می ‏کند:

«يَا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلَامٍ اسْمُهُ يَحْيَى»[۱۶]

«اى زكريا، ما تو را به پسرى كه نامش يحيى است، مژده مى ‏دهيم»

فرزندی که دارای ویژگی ­ها و برجستگی­ های خاص می ‏باشد:

برخوردار از مقام نبوت:

«وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا»[۱۷]

«و از كودكى به او نبوت داديم»

 مهربان و با شفقت:

«وَحَنَانًا مِّن لَّدُنَّا»[۱۸]

«و [نيز] از جانب خود مهربانى [به او داديم]»

پاکدامن:

«وَزَكَاةً»[۱۹]

«و [نيز] از جانب خود پاكى [به او داديم]»

پرهیزکار:

«وَكَانَ تَقِيًّا»[۲۰]

«و تقواپيشه بود»

نیکو رفتار نسبت به والدین:

«وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ»[۲۱]

«و با پدر و مادر خود نيك‏ رفتار بود»

ترک کننده ظلم و عصیان:

«و َلَمْ يَكُن جَبَّارًا عَصِيًّا»[۲۲]

«و زورگويى نافرمان نبود»

این آیات شریفه هم ‏چنین ما را به این مطلب رهنمون می‏ گردد که برای داشتن فرزند یا فرزندانی صالح به درگاه خداوند رجوع و از اظهار نیاز به غیر پرهیز نماییم؛ کاری که حضرت زکریا و حضرت ابراهیم علیهماالسلام انجام دادند و خداوند نیز لطفش را شامل حال ایشان نمود.

«رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا»[۲۳]

«پروردگارا، به ما از همسران و فرزندان‏ مان آن ده كه مايه‏ ی روشنى چشمان [ما] باشد و ما را پيشواى پرهيزکاران گردان»

البته این سخن به این معنی نیست که انسان در سعادت ‏مندی و رشد فرزند خویش نقشی نداشته و رشد و ضلالت امری قهری می ‏باشد، بلکه همان ­طور که از سخنان پیامبر صلی ­الله علیه و آله استفاده می ­شود، والدین جهت رشد و تکامل اخلاقی و رفتاری فرزندان خویش باید به اموری توجه نمایند که به برخی از این موارد اشاره می­ گردد:

  • ریشه‏ ی خانوادگی

پیامبر صلی ‏الله علیه و آله بر وصلت با خانواده ­های صالح تاکید فراوانی داشته ‏اند، زیرا ارتباط و وصلت با این گونه خانواده­ ها در تولد فرزندانی شایسته و نیکو­سرشت، مؤثر می­ باشد. ایشان در این خصوص می ­فرماید:

«تزوجوا في الحجر الصالح فإن العرق دساس‏»[۲۴]

«با خانواده ‏ی خوب و شایسته وصلت کنید، زیرا خون، اثر دارد»

و تدیّن را، ملاک اصلی احراز اصالت یک زن معرفی نموده ‏اند:

«عَلَيْكَ بِذَوَاتِ الدِّين‏»[۲۵]

«پس بر تو باد به ازدواج با زنان متدين»

هم ‏چنین در مقابلِ کسانی که در امر ازدواج، تنها بر ویژگی ­های ظاهری تکیه می ­کردند، واکنش نشان داده و توجه به اصالت خانواده همسر را دارای اولویت ­شمرده ‏اند:

«أَيُّهَا النَّاسُ إِيَّاكُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِي مَنْبِتِ السَّوْء»[۲۶]

«از خضراء ­الدمن (گیاه روییده در خرابه) بپرهیزید. گفته شد: ای رسول خدا، خضراء الدمن چیست؟ فرمود: زن زیبارویی که در خانواده ­ای فاسد رشد کرده باشد»

  • دامان مادر

دامان پاک مادر، بی ­تردید در پدید آمدن فرزندانی صالح و شایسته، اثر مهم و حیاتی دارد؛ چنان ­چه در خصوص اهل بیت علیهم ­السلام، عرضه ­می ­داریم:

«أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُورا فِي الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الْمُطَهَّرَةِ»[۲۷]

«شهادت مى ­‏دهم كه تو نورى بودى در صلب هاى شامخ، و رحم هاى پاكيزه»

بر این اساس، در امر ازدواج باید به پاکی دامان همسر و کمالات اخلاقی او توجه زیادی صورت گیرد.

  • نام زیبا

از تأکیدات دین مبین اسلام، انتخاب اسم نیک و زیبا بر فرزندان می ­باشد. پیامبر صلی ­الله علیه و آله در تعبیری ارزشمند انتخاب نام نیک برای فرزند را نخستین هدیه ­ی پدر و مادر به او می­ داند:

«إِنَّ أَوَّلَ مَا يَنْحَلُ أَحَدُكُمْ وَلَدَهُ الِاسْمُ الْحَسَنُ فَلْيُحْسِنْ أَحَدُكُمْ اسْمَ وَلَدِه‏»[۲۸]

«نخستین هدیه هر پدری به فرزندش، نام نیکو بر وی نهادن است»

بلکه آن را از حقوق فرزندان می ­داند که بر عهده ­ی والدین می ­باشد؛ به همین خاطر به امیرالمؤمنین علیه ­السلام می ­فرماید:

«يَا عَلِيُّ! حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ أَنْ يُحْسِنَ اسْمَهُ وَ أَدَبَهُ وَ يَضَعَهُ مَوْضِعاً صَالِحا»[۲۹]

«یا علی! حق فرزند بر پدر این است که اسم خوب برايش انتخاب كند، به خوبى او را تربيت نمايد و به كارى مناسب و پسنديده بگمارد»

و در این راستا به انتخاب نام «محمد» برای فرزندان، سفارش کرده و از مسلمانان می ­خواستند در صورت انتخاب این اسم، حرمت فرزند را پاس بدارند:

«إِذَا سَمَّيْتُمُ الْوَلَدَ مُحَمَّداً فَأَكْرِمُوا وَ أَوْسِعُوا لَهُ فِي الْمَجَالِسِ وَ لَا تُقَبِّحُوا لَهُ وَجْها»[۳۰]

«هر گاه بر فرزندتان نام محمد نهادید، او را گرامی بدارید و در مجلس برای او جا باز کنید و بر او چهره درهم نکشید»

و اهمیت انتخاب این نام را تا بدان جا می ­داند که بفرماید:

«مَا مِنْ مَائِدَةٍ وُضِعَتْ وَ حَضَرَ عَلَيْهَا مَنِ اسْمُهُ أَحْمَدُ أَوْ مُحَمَّدٌ إِلَّا قُدِّسَ ذَلِكَ الْمَنْزِلُ فِي كُلِّ يَوْمٍ مَرَّتَيْن‏»[۳۱]

«هیچ سفره ‌ای گسترده نمی ‌شود که بر آن شخصی با نام محمد یا احمد باشد، مگر این­ که آن منزل روزی دو بار مورد تقدیس قرار می ‌گیرد»

  • شیر مادر

رسول خدا صلی ­الله علیه و آله یکی از عوامل رشد و نمو فرزند صالح را، تغذیه از شیر مادر می ­دانند و در این خصوص می فرماید:

«لَيْسَ لِلصَّبِيِّ لَبَنٌ خَيْرٌ مِنْ لَبَنِ أُمِّه»[۳۲]

«براي كودك، شيري بهتر از شير مادرش نيست»

امیر­المؤمنین علیه ­السلام نیز بر تغذیه کودک با شیر مادر تأکید می ­فرماید و آن را در سرشت و طبیعت کودک مؤثر می ­داند:

«تَخَيَّرُوا لِلرَّضَاعِ كَمَا تَتَخَيَّرُونَ لِلنِّكَاحِ، فَإِنَّ الرَّضَاعَ يُغَيِّرُ الطِّبَاع‏‏»[۳۳]

«در امر دايه و شير دادن كودك دقت كنيد و بهترين افراد را انتخاب كنيد، هم­ چنان كه در انتخاب همسر دقت مي ‏كنيد؛ زيرا شير دادن، طبيعت كودك را تغيير مي ‏دهد»

  • بوسیدن کودک

بوسیدن فرزند به عنوان نشانه ‏ی آشکار ابراز علاقه و ‏مهر پدر و مادر به فرزند نیز از دستورات مؤکد دین اسلام می ‏باشد پیامبر صلی ­الله علیه و آله در این رابطه می ­فرماید:

«مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ، كَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَة»[۳۴]

«هر کس فرزند خود را ببوسد، خداوند به او حسنه ‏ای عنایت می ­کند»

و در سیره آن‏حضرت صلی ­الله علیه وآله آمده است که حسنین علیه ­السلام را مورد مهر و تفقد خویش قرار داده و می ­بوسیدند و عزیز می ­داشتند. ابوهریره نقل می ­کند:

«كُنْتُ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ‏ إِذ دَخَلَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَیهِمَا ­السَلامُ فَأَخَذَهُ النَّبِيُّ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ قَبَّلَهُ ثُمَّ قَالَ: «حُزُقَّةٌ حُزُقَّةٌ تَرَقَّ عَيْنَ بَقَّةَ» وَ وَضَعَ فَمَهُ عَلَى فَمِهِ وَ قَالَ: «اللَّهُمَّ! إِنِّي أُحِبُّهُ فَأَحِبَّهُ وَ أَحِبَّ مَنْ يُحِبُّه‏»[۳۵]

«خدمت رسول خدا صلی ‏الله علیه و آله بودم که حسین بن علی علیهماالسلام وارد شد، پیامبر صلی ­الله علیه و آله او را گرفت و بوسید و فرمود: «بالا برو، بالا برو، چشم کوچولو!» و دهان خود را به دهان حسين عليه ­السّلام نهاد و فرمود: «خدايا، من او را دوست دارم، تو هم او را دوست بدار و دوست دار هر كس كه او را دوست می ‏دارد»

این عمل به ظاهر کوچک تا بدان حد دارای اهمیت است که پیامبر صلوات ­الله علیه و آله سرنوشت کسانی که مبادرت به آن نمی ‏کنند را جهنم می‏ داند. امام صادق علیه ­­السلام در این زمینه می ­فرماید:

«جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فَقَالَ: «مَا قَبَّلْتُ صَبِيّاً قَطُّ.» فَلَمَّا وَلَّى قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ هَذَا رَجُلٌ عِنْدِي أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّار»[۳۶]

«مردی خدمت حضرت رسول صلی ­الله علیه و آله آمد و به حضرت عرض کرد: من هیچ یک از فرزندانم را نبوسیده ­ام. هنگامی که از نزد پیامبر صلی ‏الله علیه و آله بیرون رفت، حضرت فرمود: او به نظر من، همانا از اهل جهنم است»

در نقل دیگری که شبیه به روایت فوق می ‏باشد، نیز می‏ خوانیم:

«قَبَّلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَی­ اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ علیهما­ السلام فَقَالَ الْأَقْرَعُ بْنُ حَابِسٍ: إِنَّ لِي عَشَرَةً مِنَ الْأَوْلَادِ مَا قَبَّلْتُ وَاحِداً مِنْهُمْ. فَقَالَ: مَا عَلَيَّ إِنْ نَزَعَ اللَّهُ الرَّحْمَةَ مِنْكَ أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا»‏[۳۷]

«رسول اکرم صلی ­الله علیه و آله حسن وحسین علیهما ­السلام را می ­بوسید و به ایشان محبت می ­کرد، در این بین اقرع بن حابس به آن حضرت عرض کرد: من ده پسر داشتم و تا به حال هیچ ­کدامشان را نبوسیدم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من چه کنم اگر خدا رحمت را از دل تو کنده باشد؛ یا کلامی به این مضمون فرمود»

  • تربیت فرزندان و آموزش احکام دین

یکی از سفارشات مهم رسول خدا صلی ­الله علیه و آله به مسلمانان، تربیت صحیح فرزندان می ­باشد، آن حضرت در بیانی تلاش جهت تربیت فرزند را، عامل بخشش گناهان انسان معرفی می‏ کنند:

«أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ يُغْفَرْ لَكُم‏»[۳۸]

«فرزندان خود را گرامى بداريد و خوب تربيت ‏شان كنيد تا گناهان شما آمرزيده شود»

آموزش احکام دینی به فرزندان از تکالیفی است که بر عهده‏ ی پدر و مادر قرار گرفته است و تاثیر بسزایی در تربیت صحیح فرزندان ایفا می ‏کند؛ امری که در بیان نبی مکرم اسلام صلی ­الله علیه و آله به آن تأکید گردیده است و مبین جایگاه آموزش و تأثیر آن در سعادت خانواده می ­باشد. آن حضرت صلوات­ الله علیه و آله در این رابطه می­ فرماید:

«أَنَّ الْقُرْآنَ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِالرَّجُلِ الشَّاحِبِ يَقُولُ لِرَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ يَا رَبِّ هَذَا أَظْمَأْتُ نَهَارَهُ وَ أَسْهَرْتُ لَيْلَهُ وَ قَوَّيْتُ فِي رَحْمَتِكَ طَمَعَهُ وَ فَسَّحْتُ فِي مَغْفِرَتِكَ أَمَلَهُ فَكُنْ عِنْدَ ظَنِّي فِيكَ وَ ظَنِّهِ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَعْطُوهُ الْمُلْكَ بِيَمِينِهِ وَ الْخُلْدَ بِشِمَالِهِ وَ … وَ اكْسَوْا وَالِدَيْهِ حُلَّةً لَا يَقُومُ لَهَا الدُّنْيَا بِمَا فِيهَا فَيَنْظُرُ إِلَيْهِمَا الْخَلَائِقُ فَيُعَظِّمُونَهُمَا وَ يَنْظُرَانِ إِلَى أَنْفُسِهِمَا فَيَعْجَبَانِ مِنْهَا فَيَقُولَانِ يَا رَبَّنَا أَنَّى لَنَا هَذِهِ … فَيُقَالُ هَذَا بِتَعْلِيمِكُمَا وَلَدَكُمَا الْقُرْآنَ وَ بِتَصْيِيرِكُمَا إِيَّاهُ بِدِينِ الْإِسْلَامِ وَ بِرِيَاضَتِكُمَا إِيَّاهُ عَلَى حُبِّ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلِيٍّ وَلِيِّ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا»[۳۹]

«قرآن روز قیامت، مردی رنگ­ پریده را می ­آورد و به پروردگار خویش می­ گوید: این شخص، کسی است که من روزش را با تشنگی و شبش را به بیداری گرفته بودم و طمع او را به رحمت تو قوی کرده بودم و آرزویش را به مغفرت تو گسترده بودم، پس براساس گمان من و گمان او به تو، درباره ­اش عمل کن. خدا می ­فرماید: ملک را به دست راستش و جاودانگی را، به دست چپش قرار دهید… و پدر و مادرش را زیوری دهید که تمام دنیا و آن چه در آن است، به ارزش آن نباشد. پس همه به پدر و مادر این فرد می ­نگرند و منزلت آن دو را عظیم می ­شمرند. این پدر و مادر به خود نگریسته و از مقام خویش در شگفتی فرو رفته و می ­پرسند: پروردگارا، این عظمتی که ما بدان دست یافته ­ایم از کجاست؟ خدا می ­فرماید: این عظمت به سبب آموختن قرآن به فرزندتان و تربیت او برای دین اسلام و محبت پیامبر صلی ­الله علیه و آله و علی بن ابی ­طالب علیه السلام، ولی خدا می باشد»

آن حضرت هم ‏چنین در خصوص آموزش نماز به فرزندان از سنین کودکی، توصیه نموده ­اند:

«مُرُوا صِبْيَانَكُمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا بَلَغُوا سَبْعا»[۴۰]

«کودکان ­تان را آن ­گاه که به سن هفت سالگی رسیدند، به نماز فرمان دهید»

پدر و مادر وظیفه دارند با تربیت صحیح فرزندان خویش، آنان را از عذاب الهی و آتش جهنم مصون بدارند و بدانند که مسئولیت مستقیم در تربیت صحیح فرزندان بر عهده‏ ی ایشان می ‏باشد و چه بسا انحراف فرزندان از مسیر حق و ابتلای آنان به آتش جهنم در قیامت، دامان ایشان را نیز بگیرد.

امام صادق علیه السلام در این ‏باره می­ فرماید: هنگامی که این آیه ­ی شریفه نازل شد:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا! قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ»[۴۱]

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد، خودتان و كسان ‏تان را از آتشى كه سوخت آن مردم و سنگ ­هاست، حفظ كنيد»

مردى از مسلمانان همان‏ طور که نشسته بود، گريه می كرد و می ­گفت:

«أَنَا قَدْ عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِي كُلِّفْتُ أَهْلِي فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَی ­اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ حَسْبُكَ أَنْ تَأْمُرَهُمْ بِمَا تَأْمُرُ بِهِ نَفْسَكَ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا تَنْهَى عَنْهُ نَفْسَك‏»[۴۲]

«من از خود عاجز هستم، اكنون چگونه خانواده ‏ی خویش را نگهدارم. رسول خدا صلی ­الله علیه و آله در جواب فرمودند: شما وظيفه دارى آن ­ها را به آن ‏چه امر شده­ ای، دعوت نمائی و نهى کنی از آن‏ چه خود از آن نهی شده ­ای»

پیامبر اکرم صلوات ‏الله علیه و آله در کلام ارزشمند دیگری به نقش برجسته مرد در تربیت صحیح خانواده، اشاره کرده و می ­فرمایند:

«وَ الرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُم‏»[۴۳]

«مرد، سرپرست خانواده است و درباره آنان از او سئوال مى ­شود»

  • آموزش مهارت ­های دفاعی

سفارش به آمادگی جسمانی و دفاعی فرزندان، جهت حراست از کیان اسلامی در مواقع ضروری از دیگر سفارشات پیامبر صلی­ الله علیه و آله به اصحاب خویش می ‏باشد.

«علّموا أولادكم السّباحة والرّماية»[۴۴]

«به فرزندانتان شنا كردن و تيراندازى را بياموزيد»

  • ازدواج

هم‏ چنین از وظایف پدر و مادر در قبال فرزندان، فراهم کردن مقدمات ازدواج ایشان می ‏باشد. امری که در اسلام، نسبت به آن تأکید فراوان شده و تأمین کننده نیمی از دین شخص معرفی گردیده است. پیامبر صلی ­الله علیه و آله در این رابطه می­ فرماید:

«مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ يُزَوِّجُهُ إِذَا بَلَغ»‏[۴۵]

«از جمله حقوق فرزند بر پدر، انجام امر ازدواج او در هنگام بلوغ می ­باشد»

[۱]. روم/۲۱

[۲]. بقره/۱۸۷

[۳]. روم/۲۱

[۴]. فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج‏۱، ص۱۲۱

[۵]. الطبقات الكبرى، ج۱، ص۳۶۵

[۶]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۱۳، ص۴۹

[۷]. شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج‏۱۱، ص۱۹۶

[۸]. وسائل الشيعة، ج‏۵، ص۵۴

[۹]. بحار الأنوار، ج‏۱۶، ص۲۳۰

[۱۰]. بحار الأنوار، ج‏۱۶، ص۲۲۷

[۱۱]. المحجة البيضاء، جلد۴، ص۳۳

[۱۲]. الکافی، ج۵، ص۹

[۱۳]. بقره/۱۲۸

[۱۴]. احقاف/۱۵

[۱۵]. آل عمران/۳۸

[۱۶].مریم/۷

[۱۷]. مریم/۱۲

[۱۸]. مریم/۱۳

[۱۹]. مریم/۱۳

[۲۰]. مریم/۱۳

[۲۱]. مریم/۱۴

[۲۲]. مریم/۱۴

[۲۳]. فرقان/۷۴

[۲۴]. الوافي، ج‏۳، ص۷۰۶

[۲۵]. وسائل الشيعة، ج‏۲۰، ص۳۸

[۲۶]. الكافي، ج‏۵، ص۳۳۲

[۲۷]. مفاتیح الجنان، زیارت وارث

[۲۸]. بحار الأنوار، ج‏۱۰۱، ص۱۳۰

[۲۹]. من لا يحضره الفقيه، ج‏۴، ص۳۷۲

[۳۰]. شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج‏۱۹، ص۳۶۹

[۳۱]. بحار الأنوار، ج‏۱۰۱، ص۱۲۹

[۳۲]. عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج‏۲، ص۳۴

[۳۳]. سفينة البحار، ج‏۳، ص۳۶۲

[۳۴]. الوافي، ج‏۲۳، ص۱۳۸۷

[۳۵]. بحار الأنوار، ج‏۳۶، ص۳۱۳

[۳۶]. الكافي، ج‏۶، ص۵۰

[۳۷]. بحار الأنوار، ج‏۱۰۱، ص۹۲

[۳۸]. مکارم الاخلاق، ص۲۲۲

[۳۹]. بحار الأنوار، ج‏۸۹، ص۳۲

[۴۰]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۳، ص۱۹

[۴۱]. تحریم/۶

[۴۲]. بحار الأنوار، ج‏۹۷، ص۹۲

[۴۳]. مجموعة ورام، ج‏۱، ص۶

[۴۴]. جامع أحاديث الشيعة (للبروجردي)، ج‏۲۶، ص۸۵۲

[۴۵]. مكارم الأخلاق، ص۲۲۰

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.