برترین خواسته ها در دعای مکارم الاخلاق/ نیکوترین اعمال – آسیب شناسی عمل
خوب است به این نکته توجه داشته باشیم که خداوند انسان ها را بد ذات، بد اخلاق و بد زبان نیافریده است بلکه خوش رویی و خوش خویی در ضمیر همگان به ودیعت نهاده شده است؛ لذا هرکس دچار سوءخلق باشد برخلاف مسیر فطرت خود حرکت کرده است و باید در صدد اصلاح خویش برآید…
**************************************************************
پدیدآورنده: سید علی شاهچراغی
دسته بندی: خطبه
نیکوترین اعمال
«آسیب شناسی عمل»
در روایتی از امام کاظم علیه السلام می خوانیم:
«وَجَدتُ عِلمَ النّاسِ في أربَعٍ؛ أوَّلُها أن تَعرِفَ رَبَّكَ، وَالثّانِيةُ أن تَعرِفَ ما صَنَعَ بِكَ، وَالثّالِثةُ أن تَعرِفَ ما أرادَ منكَ، وَالرّابِعةُ أن تَعرِفَ ما يُخرِجُكَ مِن دِينِكَ»[۱]
«دانش مردمان را در چهار چيز يافتم: نخست اين كه پروردگارت را بشناسى، دوم اين كه بدانى با تو چه كرده است، سوم اين كه بدانى از تو چه خواسته است و چهارم اين كه بدانى چه چيز تو را از دينت بيرون مى برد»
این حدیث نورانی به چهار اصل مهم خداشناسی، خودشناسی، هدف‌شناسی و دشمن‌شناسی در زندگی اشاره دارد و از آن می توان این نتیجه را گرفت که اگر شناخت عمل برای انسان مهم است، شناخت آسیب ها از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا عدم شناخت آفت ها و آسیب های رفتار، ممکن است زحمات چندین ساله آدمی را هدر دهد و نابود سازد؛ لذا در این بخش و با مراجعه به متون دینی به بیان برخی از آسیب های عمل خواهیم پرداخت؛ به امید این که با شناخت کامل دام های شیطان، عملی مقبول داشته باشیم.
-
ریا
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:
«إنّ اللّهَ لا يَقبَلُ عَملاً فيهِ مِثقالُ ذَرَّةٍ مِن رياءٍ»[۲]
«خداوند عملى را كه در آن به وزن ذرّه اى ريا باشد نمى پذيرد»
و در کلامی دیگر می فرمایند: جهنم به افرادی که به طرف آتش می روند می گوید:
«يا أشقِياءُ ما كانَ حالُكُم؟ قالوا كُنّا نَعمَلُ لِغَيرِ اللّهِ تَعالى»[۳]
«اى تيره بختان! شما چه وضعى داريد؟ مى گويند: ما براى غير خداى متعال، كار مى كرديم»
امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:
«إيّاك و الرياءَ؛ فإنّهُ مَن عَمِلَ لِغَيرِ اللّهِ وَكَلَهُ اللّهُ إلى مَن عَمِلَ لَهُ»[۴]
«از رياكارى بپرهيز؛ زيرا هر كه براى غير خدا كارى كند، خدا او را به همان كسى كه برايش كار كرده است واگذارد»
اگر چه در احادیث وارده، ریا در عبادت و عمل به حرکت مورچه بر روی سنگ سیاه در شبی تاریک تشبیه شده است که نشان از سختی شناخت و مبارزه با آن دارد، اما با این وجود، اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام با بیاناتی راه گشا، چگونگی شناخت آن را به ما شناسانده اند تا متوجه باشیم کاری که انجام می دهیم برای خداست یا شیطان.
یکی از این سخنان نورانی از علی بن ابی طالب علیه السلام صادر گردیده است که می فرمایند:
«ثلاثُ علاماتٍ لِلمُرائي يَنشَطُ إذا رَأى الناسَ، و يَكسَلُ إذا كانَ وَحدَهُ، و يُحِبُّ أن يُحمَدَ في جَميعِ اُمُورِهِ»[۵]
«برای رياكار سه نشانه است: وقتى چشمش به مردم مى افتد كوشا مى شود، وقتى تنهاست سستى و تنبلى مى ورزد و دوست دارد در هر كارى ستايش شود»
-
عُجب
حضرت علی علیه السلام در زمینه ی عجب و خود بزرگ بینی به مالک اشتر می نویسد:
«إيّاكَ وَالإِعجابَ بِنَفسِكَ، وَالثِّقَةَ بِما يُعجِبُكَ مِنها، وحُبَّ الإِطراءِ، فَإِنَّ ذلِكَ مِن أوثَقِ فُرَصِ الشَّيطانِ في نَفسِهِ، لِيَمحَقَ ما يَكونُ مِن إحسانِ المُحسِنينَ»[۶]
«مبادا كه از خودت خوشت بيايد و به آنچه موجب اعجاب تو از آن مى گردد، اعتماد كنى و شيفته ستايش خود گردى؛ چرا كه اين از محكم ترين فرصت هاى شيطان است تا آثار نيكى نيكوكاران را نابود كند»
حضرت سجاد علیه السلام نیز در فرازی از همین دعا – مکارم الاخلاق- از خدا چنین طلب می کند:
«وَ عَبِّدْنِي لَكَ وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِي بِالْعُجْبِ»[۷]
«خدایا مرا بنده خود گردان و عبادتم را با عجب فاسد مگردان»
جوهره عبادت و عبودیت خضوع و خاکساری است و این زمانی محقق می شود که با عجب همراه نشده و فاسد نگردد.
و حضرت علی علیه السلام می فرماید:
«سَيِّئَةٌ تَسوؤكَ خَيرٌ عِندَ اللّهِ مِن حَسَنَةٍ تُعجِبُكَ»[۸]
«گناهى كه بر اثر آن ناراحت شوى، نزد خدا بهتر از كار نيكى است كه تو را دچار خودپسندى كند»
داستانی که در ادامه می آید نیز به وضوح زشتی و پلیدی این صفت شیطانی را نمایان ساخته است: دو نفر وارد مسجد شدند، در حالی که یکی بهشتی بود و دیگری جهنمی. اما پس از بیرون آمدن از مسجد، فردی که بهشتی بود جهنمی گردید و انسان جهنمی، اهل بهشت؛ زیرا فرد جهنمی توبه کرد و مرد بهشتی گرفتار عجب و غرور شد.
حضرت عیسی بن مریم علیه السلام نیز به پیروان خود این طور می فرماید:
«يا مَعشَرَ الحَوارِيِّينَ، كَم مِن سِراجٍ أطفَأتهُ الرّيحُ، و كَم مِن عابِدٍ أفسَدَهُ العُجبُ»[۹]
«اى گروه حواريان، بسا چراغى كه باد آن را خاموش كرد و بسا عابدى كه خودپسندى تباهش ساخت»
-
حسد
انسان حسود گرچه ظاهری سالم دارد اما در باطن علیل و مریض است و همین نیز موجب از بین رفتن عمل او می گردد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:
«إيَّاكُم و الحَسدَ؛ فإنَّهُ يَأكُلُ الحَسَناتِ كما تَأكُلُ النّارُ الحَطَبَ»[۱۰]
«از حسادت بپرهيزيد؛ زيرا حسنات و نيكي ها را فرو مى خورد، هم چنان‌كه آتش هيزم را.
امام صادق علیه السلام نیز در روایتی فرمود:
«الحاسِدُ مُضِرٌّ بنَفْسِهِ قَبلَ أنْ يَضُرَّ بالمَحسودِ»[۱۱]
«حسود پيش از آن كه به محسود زيان رساند به خود زيان مى زند»
و امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:
«العَجَبُ لغَفلَةِ الحُسّادِ عن سَلامَةِ الأجْسادِ»[۱۲]
«شگفت است كه حسودان از تندرستى غافلند»
و در جایی دیگر نیز فرمود:
«صِحّةُ الجَسَدِ مِن قِلَّةِ الحَسدِ»[۱۳]
«سلامت جسم از كمى حسادت است»
مرحوم دکتر رجبعلی مظلومی که از اساتید دانشگاه و نویسنده کتاب هایی در زمینه اخلاق بود به راهی جهت درمان این بیماری مهلک و کشنده اشاره کرده است که خوب است در اینجا مطرح گردد. ایشان می گوید: مدتی به بیماری حسد مبتلا شدم به گونه ای که تحمل دیدن بعضی از نعمات الهی را برای دیگران و حتی دوستانم نداشتم و آرزو می کردم که آن نعمت ها از ایشان گرفته شود و به دنبال این بیماری مبتلا به افسردگی شدم. تا این که برای رهایی از این مشکل راهی به نظرم رسید. نیمه های شب از خواب برخاسته و وضو می گرفتم و نماز شب می خواندم و در نماز برای تک تک محسودین دعا می کردم و این کار را آن قدر تکرار کردم تا خداوند مرا از بیماری نجات داد و شفا یافتم.
-
بد خلقی
در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:
«إنَّ سُوءَ الخُلقِ لَيُفسِدُ العَملَ كما يُفسِدُ الخَلُّ العسَلَ»[۱۴]
«بدخويى كردار را تباه مى سازد آن سان كه سركه عسل را»
پیامبر صلی الله علیه و آله نیز در کلامی پرمعنا می فرماید:
خداوند ابا دارد از این که توبه انسان بد اخلاق را قبول نماید …. بداخلاق چون از گناهی توبه کند در گناهی بزرگ تر واقع می شود.[۱۵]
خوب است به این نکته توجه داشته باشیم که خداوند انسان ها را بد ذات، بد اخلاق و بد زبان نیافریده است بلکه خوش رویی و خوش خویی در ضمیر همگان به ودیعت نهاده شده است؛ لذا هرکس دچار سوءخلق باشد برخلاف مسیر فطرت خود حرکت کرده است و باید در صدد اصلاح خویش برآید.
-
بدگمانی
حضرت علی علیه السلام درباره بدگمانی می فرماید:
«إيّاكَ أن تُسِيءَ الظَّنَّ؛ فإنّ سُوءَ الظَّنِّ يُفسِدُ العِبادَةَ»[۱۶]
«از بدگمانى بپرهيز؛ زيرا بدگمانى عبادت را تباه مى كند»
امام صادق علیه السلام نیز مي فرمايد:
«لا يَقبَلُ اللّهُ مِن مُؤمِنٍ عَمَلاً و هُوَ مُضمِرٌ عَلى أخيهِ المُؤمِنِ سُوءا»[۱۷]
«خداوند از مؤمنى كه نسبت به برادر مؤمن خود نيّت بد داشته باشد، هيچ عملى را نمى پذيرد»
موارد زیر تنها برخی از پیامدهای گسترش سوء ظن و بدگمانی در جامعه می باشد:
- بی اعتمادی رواج پیدا می کند.
- موجب دوست گریزی خواهد بود.
- زندگی های شیرین به تلخی و جدایی می انجامد.
- تجسس در اسرار دیگران را به دنبال خواهد داشت.
- اسباب بی آبرویی پاکان و صالحان را فراهم می سازد.
- زمینه غیبت را فراهم می کند.
- به کینه توزی ها دامن می زند.
- و بسیاری از گمان ها گناه و نافرمانی خداست.
-
منّت گذاشتن
منّت، هبط عمل و از بین بردن خدماتی که انسان انجام داده است را موجب می شود.
خداوند در قرآن کریم می فرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالأذَى كَالَّذِي يُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا لاَّ يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْءٍ مِّمَّا كَسَبُواْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ»[۱۸]
«اى كسانى كه ايمان آورده ايد، صدقه هاى خود را با منّت و آزار باطل مكنيد مانند كسى كه مالش را براى خودنمايى به مردم انفاق مى كند و به خدا و روز بازپسين ايمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگ خارايى است كه بر روى آن خاكى (نشسته) است و رگبارى به آن رسيده و آن (سنگ) را سخت و صاف بر جاى نهاده است. آنان (رياكاران) نيز از آنچه به دست آورده اند بهره اى نمى برند؛ و خداوند گروه كافران را هدايت نمى كند»
همچنین درگفت و گوی خداوند با حضرت موسی علیه السلام چنین آمده است:
«قال الله تبارك و تعالى لموسى علیه السلام : یا موسى انا افعل بك ثلاثة افعال،انت ایضا افعل ثلاثة، فقال موسى علیه السلام: یا رب ما هذه الثلاثة ؟ قال تعالى: الاول وهبتك نعیمى كثیرا و لم امن علیك فهكذا اذا اعطیت خلقى شیئا فلا تمن علیهم. و الثانى: لو اكثرت الجفاء معى لقبلت معذرتك اذا اقبلت الى، فكذلك اقبل معذرة من جفاك لو اعتذر الیك. و الثالث: لم اكلفك عمل غد فلاتكفنى رزق غد»[۱۹]
«خداى متعال به موسى علیه السلام فرمود: اى موسى، من سه كار برای تو مى كنم، تو نیز سه كار انجام ده. موسى عرضه داشت: پروردگارا آن سه چیست؟ فرمود: اول این که به تو نعمت هاى بسیار خود را بخشیدم و بر تو منت ننهادم، تو نیز وقتى به آفریدگانم چیزى دادى بر آنان منت منه. دوم: هرچه به من جفا كنى، چون به سوى من رو آورى پوزش تو را مى پذیرم، تو نیز پوزش كسى را كه به تو جفا كرده اگر پوزش خواست بپذیر. سوم: من عمل فردا را بر تو تكلیف نكردم، تو نیز روزى فردا را از من مخواه»
حضرت علی علیه السلام نیز در عهدنامه خویش به مالک اشتر سفارش می کند:
«إيّاكَ و المَنَّ على رَعِيَّتِكَ بِإحسانِكَ، أو التَّزَيُّدَ فيما كانَ مِن فِعلِكَ، أو أن تَعِدَهُم فَتُتبِعَ مَوعِدَكَ بِخُلفِكَ؛ فإنَّ المَنَّ يُبطِلُ الإحسانَ، و التزيُّدَ يَذهَبُ بِنُورِ الحَقِّ»[۲۰]
«زنهار كه براى احسانت به مردم بر آنان منّت گذارى، يا كار خود را بيش از آنچه هست جلوه دهى، يا به آنان وعده اى دهى و به كار نبندى؛ زيرا منّت نهادن، احسان را تباه مى‌كند و بزرگ تر جلوه دادن كار، روشنايى حق (حقيقت) را مى برد»
-
اختلاف
عامل دیگر از بین رفتن و عدم قبول اعمال خوب انسان اختلاف، کینه و دشمنی است که در این بیان رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است:
«يا أبا ذرٍّ، إيّاكَ و هِجرانَ أخِيكَ؛ فإنَّ العَمَلَ لا يُتَقَبَّلُ مِن الهِجرانِ»[۲۱]
«اى ابوذر؛ از قهر كردن با برادرت بپرهيز، زيرا با وجود قهر بودن عمل پذيرفته نمى شود.»
امام صادق علیه السلام نیز به مفضل بن عمر که از شاگردان برجسته حضرت بود مقداری از بیت المال و سهم امام داد و فرمود: هر گاه بین دو شیعه اختلافی مشاهده کردی و دانستی مشکل آن ها با پول حل می شود از این پول بپرداز و نگذار بین دو برادر مسلمان اختلاف باشد. لذا در احادیث اهل بیت علیهم السلام وارد گردیده است اگر دو نفر با هم اختلاف داشتند هر کدام که زودتر به اصلاح و صلح اقدام کند زودتر وارد بهشت خواهد شد. همچنین وارد شده است که شیطان از قهر مسلمان شادمان است و هنگامی که صلح می کنند می لرزد و فریاد بر می آورد هلاک شدم.
-
اذیت و آزار
پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:
«مَن كانَ لَهُ امرَأَةٌ تُؤذيهِ، لَم يَقبَلِ اللّهُ صَلاتَها ولا حَسَنَةً مِن عَمَلِها،حَتّى تُعينَهُ وتُرضِيَهُ، وإن صامَتِ الدَّهرَ… و عَلَى الرَّجُلِ مِثلُ ذلِكَ الوِزرِ وَالعَذابِ إذا كانَ لَها مُؤذِيا ظالِما»[۲۲]
«هر كس زنى دارد كه شوهرش را آزار مى دهد، خداوند نه نماز زن را مى پذيرد و نه هيچ كار نيك او را، هر چند همه عمر روزه بگيرد مگر اين كه به شوهرش كمك كند و او را خشنود سازد … براى مرد نيز اگر زنِ خود را آزار دهد و ستم كند، همانند اين گناه و عذاب وجود دارد»
خداوند نیز در قرآن کریم به تأثیر ویرانگر اذیت نمودن دیگران در از بین رفتن عمل تصریح کرده است و می فرماید:
«لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالأذَى»[۲۳]
«صدقه هاى خود را با منّت و آزار باطل مكنيد»
با این حساب باید باور داشته باشیم اذیت نمودن دیگران عاملی مهم در از بین رفتن احسان و خدمات آدمی خواهد شد و در مورد خدمت به والدین باید در نظر داشت اگر این کار همراه با اذیت ایشان باشد مطمئناً برای فرزند، ثمره و نتیجه ای نخواهد داشت.
-
تهمت
امام صادق علیه السلام می فرماید:
«إذا اتَّهَمَ المؤمنُ أخاهُ انْماثَ الإيمانُ مِن قلبِهِ كما يَنْماثُ المِلحُ في الماءِ»[۲۴]
«هرگاه مؤمن به برادر خود تهمت زند ايمان در قلب او آب مى شود آن چنان كه نمك در آب حل می شود»
در حقیقت بهتان و تهمت، بدترین نوع دروغ و کذب است که هم مفاسد عظیم کذب را در پی دارد و هم در حق دیگران، ظلم و ستم می باشد و رواج این کار ناجوانمردانه در محیط جامعه، موجب به هم ریختن نظام اجتماعی، آلوده شدن حق به باطل، ازمیان رفتن اعتماد عمومی، گرفتار شدن بی گناهان و تبرئه گنه کاران می گردد.
-
ولایت ناپذیری
عدم تمکین در برابر ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام از جمله عوامل بسیار مهم در بی فایده و بی نتیجه بودن عمل انسان می باشد که در روایات زیادی بدان تصریح شده است؛ ما به عنوان تیمن و تبرک به ذکر دو روایت از امام باقر علیه السلام در این زمینه اکتفا می نماییم. آن حضرت علیه السلام در سخنی ارزشمند می فرماید:
«لَوْ اَنَّ رَجُلاً قام لَيْلَهُ و صامَ نَهارَهُ و تَصَدَّق بِجَميعِ مالِهِ وَ حَجَّ جَميعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ يَعْرِفْ وِلايَةَ وَلِى اللّهِ فَيُوالِيِه و يكون جَميعُ اَعْمالِهِ بِدِلالَتِهِ مِنْهُ اِلَيْهِ،ما كانَ عَلىَ اللّهِ حَقٌّ فى ثَوابِهِ ولا كانَ من اَهْلِ الإيمانِ»[۲۵]
«اگر فردى شب را نماز گزارد و روز را به روزه بگذراند و تمام اموال خود را صدقه بدهد و تمام عمر خود را حج به جاى آورد، ولى ولايت ولى خدا را نشناسد تا كه از او پيروى كند و تمام كارهايش به راهنمايى او باشد، نه خداوند به او پاداشى خواهد داد و نه چنين فردى از اهل ايمان است»
و در حدیثی دیگر فرمود:
«كُلُّ مَن دانَ اللّهَ عز و جل بِعِبادَةٍ يُجهِدُ فيها نَفسَهُ ولا إمامَ لَهُ مِنَ اللّهِ فَسَعيُهُ غَيرُ مَقبولٍ وهُوَ ضالٌّ مُتَحَيِّرٌ وَاللّهُ شانِئٌ لِأَعمالِه»[۲۶]
«هر كس با عبادتى طاقت فرسا خداوند عزوجل را بندگى كند امّا پيشوايى از جانب خداوند نداشته باشد عبادتش ناپذيرفته و خودش گمراه و سرگردان است و خداوند اعمالش را دشمن مى دارد»
ابوحمزه ثمالی نقل کرده است که امام سجاد علیه السلام فرمودند: کدام مکان افضل مکان هاست؟ عرض کردم: خدا و رسول و فرزند پیامبر آگاه است، فرمود:
«إِنَّ أَفْضَلَ الْبِقَاعِ مَا بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ»
«بین رکن و مقام افضل بقاع روی زمین است»
سپس فرمود: اگر کسی به اندازه (زمان تبلیغ) نوح که نهصد و پنجاه سال است عمر کند در حالی که روز را روزه بگیرد و شب را به عبادت بین رکن و مقام بگذراند، سپس خدا را ملاقات کند بدون ولایت ما، هیچ نفعی از اعمالش نخواهد برد.[۲۷]
[۱]. بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۲۸
[۲]. بحارالانوار، ج۶۹، ص۳۰۴
[۳]. همان، ص۲۹۶
[۴]. الکافی، ج۲، ص۲۹۳، الاسلامیه
[۵]. همان، ج۲، ص۲۹۵
[۶]. بحار الانوار، ج۳۳، ص۶۱۱
[۷]. صحیفه سجادیه؛ دعای مکارم الاخلاق
[۸]. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۷۷
[۹]. بحار الأنوار، ج ۶۹، ص ۳۲۲
[۱۰]. همان، ج۷۰، ص۱۰۵
[۱۱]. همان، ج۷۰، ص۲۵۵
[۱۲]. همان، ج۷۰، ص۲۵۶
[۱۳]. نهج البلاغه، حکمت۲۵۶
[۱۴]. الکافی، ج۲، ص۳۲۱
[۱۵]. وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۷
[۱۶]. غررالحکم و دررالکلم، ص۱۷۱
[۱۷]. الکافی، ج۲، ص۳۶۱
[۱۸]. بقره /۲۶۴
[۱۹]. اثنا عشریة، باب ۳، ص ۷۹
[۲۰]. صبحی صالح،نهج البلاغه،ص۴۴۴
[۲۱]. بحارالانوار، ج۷۴، ص۸۹
[۲۲]. بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۶۳
[۲۳]. بقره/۲۶۴
[۲۴]. اصول کافی، ج۲، ص۳۶۱
[۲۵]. کافی، ج۳، ص۵۶
[۲۶]. کافی، ج۱، ص۳۷۵
[۲۷]. من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۴۵
دیدگاه خود را ثبت کنید
Want to join the discussion?Feel free to contribute!