سه گانه ی حیات/ نشانه های برپایی قیامت
در بسیاری از سور قرآن کریم، هم چون طور، واقعه، حاقّه، معارج، مزمّل، نبأ و قارعه بر این مطلب تأکید شده است که در آستانه ی قیامت، کوه ها به لرزه در خواهند آمد و از جا کنده شده و شروع به حرکت می کنند و به شکل پشم های حلّاجی شده می گردند…
************************************************************
پدید آورنده: سید علی شاهچراغی
دسته بندی: خطبه
«سه گانه ی حیات/ نشانه های برپایی قیامت»
از موضوعات مهم در مباحث مربوط به معاد، بررسی نشانه ها و علائمی است که قبل از حادثه ی قیامت و یا در آستانه ی این واقعه ی عظیم رخ می دهد و زمینه ساز برپایی قیامت می گردد؛ اتفاقات سرنوشت ساز و تأثیرگذاری که در متون دینی از آن با عنوان «اشراط الساعۀ» یاد گردیده و مطالب فراوانی درباره ی آن مطرح شده است.
در این بخش از سلسله مطالب «سه گانه ی حیات» به برخی از این حوادث اشاره می گردد و در ادامه نیز نکاتی در زمینه ی «نفخ صور» به عنوان نشانه ی بارز پدیدار شدن قیامت می آید.
بعثت پیامبر خاتم (ص)
بعثت رسول اعظم صلی الله علیه و آله به عنوان پیامبر آخر الزمان، از نشانه های نزدیکی معاد می باشد که تاکنون محقق گردیده است؛ رخداد شگرفی که رسول خدا صلوات الله علیه و آله درباره ی آن فرمودند:
«إِنَّمَا بُعِثْتُ أَنَا وَ السَّاعَةُ كَهَاتَيْن»[۱]
«در حقيقت، بعثت من و روز قيامت، مانند اين دو انگشت سبابه است؛ (سپس پيامبر صلی الله علیه و آله انگشتان سبابه ی خویش را كنار يك ديگر نهادند.)»
گسترش فساد و فحشا
شیوع فساد و فحشا در بین مردم از جمله حوادث ناگواری است که در آستانه ی قیامت پدیدار می شود؛ امری که پیامبر صلی الله علیه و آله در روایت ذیل بر وقوع آن تأکید نموده اند:
«إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ أَنْ يُرْفَعَ الْعِلْمُ وَ يَظْهَرَ الْجَهْلُ وَ يُشْرَبَ الْخَمْرُ وَ يَفْشُو الزِّنَا»[۲]
«از علائم رستاخيز آن است كه دانش از ميان برخيزد و جهالت آشكار شود و شراب نوشند و زنا رواج گيرد.»
ابن عباس نیز حدیث مبسوطی را از آن حضرت در این زمینه نقل کرده است:
«حَججنا مَعَ رسول الله صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ حجّةَ الوداع، فأخَذ بحلقةِ بابِ الكعبةِ ثمّ أقبلَ علينا بوجههِ، فَقَالَ: أَلاَ أُخْبِرُكُمْ بِأَشْرَاطِ السَّاعَةِ؟ وَ كَانَ أَدْنَي النَّاسِ مِنْهُ يَوْمَئِذٍ سَلْمَانُ رَضِيَ اللَهُ عَنْهُ، فَقَالَ: بَلَي يَا رَسُولَ اللَهِ! َفقَالَ صَلَّي اللَهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ: إنَّ مِنْ أَشْرَاطِ الْقِيَامَةِ، إضَاعَةَ الصَّلَوةِ وَ اتِّبَاعَ الشَّهَوَاتِ وَ الْمَيْلَ مَعَ الاهْوَآءِ وَ تَعْظِيمَ الْمَالِ وَ بَيْعَ الدِّينِ بِالدُّنْيَا، فَعِنْدَهَا يُذَابُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ وَ جَوْفُهُ كَمَا يَذُوبُ الْمِلْحُ فِي الْمَآءِ مِمَّا يَرَي مِنَ الْمُنْكَرِ فَلاَ يَسْتَطِيعُ أَنْ يُغَيِّرَهُ. فَقَالَ سَلْمَانُ: وَ إنَّ هَذَا لَكَائِنٌ يَا رَسُولَ اللَهِ؟ قَالَ صَلَّي اللَهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ: إي وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ! يَا سَلْمَانُ! إنَّ عِنْدَهَا يَكُونُ الْمُنْكَرُ مَعْرُوفًا وَ الْمَعْرُوفُ مُنْكَرًا وَ ائْتُمِنَ الْخَآئِنُ وَ يُخَوَّنُ الاْ مِينُ وَ يُصَدَّقُ الْكَاذِبُ وَ يُكَذَّبُ الصَّادِقُ. قَالَ سَلْمَانُ: وَ إنَّ هَذَا لَكَائِنٌ يَا رَسُولَ اللَهِ؟ قَالَ صَلَّي اللَهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ: إي وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ! يَا سَلْمَانُ! إنَّ عِنْدَهَا يُؤْتَي بِشَيْءٍ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ شَيْءٍ مِنَ الْمَغْرِبِ يُلَوَّنُ أُمَّتِي؛ فَالْوَيْلُ لِضُعَفَاءِ أُمَّتِي مِنْهُمْ وَ الْوَيْلُ لَهُمْ مِنَ اللَهِ؛ لاَ يَرْحَمُونُ صَغِيرًا وَ لاَ يُوَقِّرُونَ كَبيرًا. قَالَ سَلْمَانُ: وَ إنَّ هَذَا لَكَائِنٌ يَا رَسُولَ اللَهِ؟ فَقَالَ صَلَّي اللَه عَلَيْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ: إي وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ! يَا سَلْمَانُ! إنَّ عِنْدَهَا تُزَخْرَفُ الْمَسَاجِدُ كَمَا تُزَخْرَفُ الْبِيَعُ وَ الْكَنَآئِسُ وَ تُحَلَّي الْمَصَاحِفُ وَ تُطَوَّلُ الْمَنَارَاتُ وَ تَكْثُرُ الْصُّفُوفُ بِقُلُوبٍ مُتَبَاغِضَةٍ وَ أَلْسُنٍ مُخْتَلِفَةٍ. قَالَ سَلْمَانُ: وَ إنَّ هَذَا لَكَائِنٌ يَا رَسُولَ اللَهِ؟ قَالَ صَلَّي اللَهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ: إي وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ!يَا سَلْمَانُ! وَ عِنْدَهَا يَظْهَرُ الرِّبَا وَ يَتَعَامَلُونَ بِالْغَيْبَةِ وَ الرُّشَي وَ يُوضَعُ الدِّينُ وَ يُرْفَعُ الدُّنْيَا. قَالَ سَلْمَانُ: وَ إنَّ هَذَا َالكَائِنٌ يَا رَسُولَ اللَهِ؟ فَقَالَ صَلَّي اللَهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ: إي وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ! یا سَلْمَانُ! وَ عِنْدَهَا يَكْثُرُ الطَّلاَقُ فَلاَ يُقَامُ لِلَّهِ حَدٌّ؛ وَ لَنْ يَضُرَّ اللَهَ شَيْئًا. قَالَ سَلْمَانُ: إنَّ هَذَا لَكَائِنٌ يَا رَسُولَ اللَهِ؟ قَالَ صَلَّي اللَهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ: إي وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ! يَا سَلْمَانُ! وَ عِنْدَهَا يَحُجُّ أَغْنِيَآءُ أُمَّتِي لِلنُّزْهَةِ وَ يَحُجُّ أَوْسَاطُهَا لِلتِّجَارَةِ وَ يَحُجُّ فُقَرَآؤُهُمْ لِلرِّئَآءِ وَ السُّمْعَةِ»[۳]
«با رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم در جریان حجّۀ الوداع به مراسم حجّ مشرّف شديم. رسول خدا حلقه ی درب کعبه را گرفت و رو به ما نموده و فرمود: آيا مي خواهيد، شما را از علائم و نشانه هاي قيامت با خبر كنم؟. در آن هنگام نزديك ترين فرد به رسول خدا صلی الله علیه و آله سلمان بود؛ او گفت: اي رسول خدا، بله؛ علاقه داریم که ما را با خبر نمایید؛ پس پیامبر فرمود: به درستي كه از علامات قيامت آن است كه مردم نماز را خراب مي كنند و از شهوات پيروي مي نمايند و تمايل شان به سوي هواي نفساني است؛ مال را بزرگ مي شمرند و دين را به دنيا مي فروشند و در چنين وضعیتی همان طور كه نمك در آب حلّ مي شود، دل مؤمن آب شده و حلّ مي گردد، چون منكرات را در برابر ديدگان خود مي بيند و قدرت تغيير و اصلاح آن ها را ندارد. سلمان گفت: آیا اين ها از اموري است كه حتماً تحقّق مي يابد؟! رسول خدا صلّي الله عليه وآله فرمود: آري، سوگند به آن كسي كه جان من در دست اوست؛ اي سلمان، در آن زمان كارهاي ناپسند در بين مردم به صورت كارهاي شايسته درآيد و كارهاي پسنديده به صورت كارهاي ناپسند جلوه كند و مردمان خيانت پيشه مورد وثوق واقع شوند و به افراد امين، نسبت خيانت داده شود و مرد دروغ گو را تصديق كنند و مرد راست گو را دروغ گو شمارند. سلمان گفت: اين ها از اموري است كه حتماً تحقّق مي يابد؟! رسول خدا فرمود: آري، سوگند به آن كسي كه جان من در دست اوست؛ اي سلمان، در آن زمان چيزي را از طرف مشرق براي مردم مي آورند و چيز دیگري را از طرف مغرب و به اين وسيله امّت مرا رنگ کرده و فریب می دهند. پس اي واي بر ضعيفان امّت من از دست اين ستمگران و اي واي بر ايشان از خدا؛ به افراد كوچك و زيردست رحم نمي آورند و بزرگان را احترام نمي كنند. سلمان گفت: اين ها از اموري است كه حتماً تحقّق مي يابد؟ رسول خدا صلّي الله عليه وآله وسلّم فرمود: آري، سوگند به آن كسي كه جان من در دست اوست؛ اي سلمان، در آن وقت مساجد را زينت مي كنند هم چنان كه معابد نصاري و يهود را زينت مي كنند و قرآن ها را به زيور و نقّاشي ها آراسته مي كنند و مناره هاي مساجد را بلند مي سازند و صف هاي نماز جماعت بسيار مي شود ولي با دل هایي پر از عداوت با يكديگر و با زبان هایي منافقانه. سلمان گفت: اين ها از اموري است كه حتماً تحقّق مي يابد؟ رسول خدا صلّي الله عليه وآله فرمود: آري، سوگند به آن كسي كه جان من در دست اوست؛ اي سلمان، در آن موقع زنا در بين مردم ظاهر مي گردد و مردم با يكدگر با غيبت و رشوه معامله مي كنند و دين، ضعيف و به درجات نازلي پایين مي آيد وليكن دنيا قويّ و به درجات عالي در بين مردم بالا مي رود. سلمان گفت: اين ها از اموري است كه حتماً تحقّق مي يابد؟! رسول خدا فرمود: آري، سوگند به آن كسي كه جان من در دست اوست؛ اي سلمان، در آن زمان طلاق زياد واقع مي شود و حدّ الهي جاري نمي گردد و اين ها ابداً به خداوند ضرري نمي رساند. سلمان گفت: اين ها از اموري است كه حتماً تحقّق مي يابد؟! رسول خدا فرمود: آري، سوگند به آن كسي كه جان من در دست اوست؛ اي سلمان، در آن زمان ثروتمندان امّت من برای تفريح و تفرّج به حجّ مي روند و حجّ متوسّطين از امّت براي تجارت است و حجّ فقیران امّت من براي خودنمایي و شهرت است.»
زلزله ای ویران گر
علامت دهشتناک و ویرانگری که در آستانه ی قیامت واقع می شود و دنیا را به نابودی می کشاند، زلزله ی عظیمی است که در قرآن کریم با ویژگی ها و نتایجی این چنین، سخن از آن به میان آمده است:
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ * يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُم بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ»[۴]
«ای مردم، از پروردگارتان بترسید، همانا زلزله ی قیامت، امر عظیمی است. روزى كه آن را ببينيد، هر شير دهنده اى آن را كه شير مى دهد، فرو مى گذارد و هر آبستنى، بار خود را فرو مى نهد و مردم را مست مى بينى و حال آن كه مست نيستند، ولى عذاب خدا شديد است.»
خاموشی اجرام آسمانی
خداوند متعال در سوره ی مبارکه ی تکویر یکی از نشانه های برپایی قیامت را در هم پیچیده شدن خورشید و ستارگان آسمان بر شمرده و می فرماید:
«إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ * وَإِذَا النُّجُومُ انكَدَرَتْ»[۵]
«آن گاه كه خورشيد به هم درپيچد و آن گاه كه ستارگان تيره شوند.»
طغیان آب ها
غلیان و تلاطم شدید دریاها که در آیه ی ششم سوره ی مبارکه ی تکویر از آن خبر داده شده است، نشانه ای دیگر از وقوع قیامت کبری خواهد بود؛
«وَ إِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ»[۶]
«درياها آن گاه كه جوشان گردند.»
فضایی آکنده از دود
حادثه ی مهیب و وحشت زای پر شدن آسمان از دود، از نشانه هایی است که خداوند متعال خبر وقوع آن را داده است:
«فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاء بِدُخَانٍ مُّبِينٍ»[۷]
«پس در انتظار روزى باش كه آسمان دودى نمايان بر مى آورد.»
واقعه ای که پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ به درخواست حذیفۀ بن یمان، درباره ی تفسیر آن فرمودند:
«یمَلأَ مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، يَمْكُثُ فِي الأرض أربعين يوماً و ليلة أمّا الْمُؤْمِنُ فَيُصِيبُهُ منه كهيئة الزكام. و أمّا الْكَافِرُ فَيَكوُن بِمَنْزِلَةِ السَّكْرَان يَخْرجُ مِنْ مَنْخَرِهِ و أُذُنِيهِ وَدُبِرٍه»[۸]
«دودى است كه ميان مشرق و مغرب را پر مى كند و چهل شبانه روز باقى مى ماند؛ به مؤمن حالتى شبيه زكام دست مى دهد و اما كافر، شبيه مست خواهد شد و دود از بينى و گوش ها و پشت او بيرون مى آيد.»
حذیفۀ بن أسید نیز در این باره نقل کرده است: در حالی که با جمعی نشسته بودیم و درباره ی وقوع قیامت گفت و گو می کردیم، پیامبر صلوات الله علیه و آله به یک باره از اطاق خویش به سمت ما آمده و فرمودند:
«لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَكُونَ عَشْرُ آيَاتٍ الدَّجَّالُ وَ الدُّخَانُ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ دَابَّةُ الْأَرْضِ وَ يَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ ثَلَاثَةُ خُسُوفٍ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ وَ خَسْفٌ بِجَزِيرَةِ الْعَرَبِ وَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قَعْرِ عَدَنٍ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَى الْمَحْشَرِ»[۹]
«قیامت واقع نمی شود، مگر آن که ده علامت رخ نماید: دجال و دود و طلوع خورشید از مغرب و قیام حجت خدا و یأجوج و مأجوج و سه فرو رفتن، یکی در مشرق و دیگری در مغرب و سومی در جزیرۀ العرب و نیز آتشی که از عمق عدن شعله می کشد و مردم را به سوی محشر روانه می سازد.»
متلاشی شدن کوه ها
در بسیاری از سور قرآن کریم، هم چون طور، واقعه، حاقّه، معارج، مزمّل، نبأ و قارعه بر این مطلب تأکید شده است که در آستانه ی قیامت، کوه ها به لرزه در خواهند آمد و از جا کنده شده و شروع به حرکت می کنند و به شکل پشم های حلّاجی شده می گردند؛ سپس زمین به صورت بیابانی مسطح و کاملاً صاف در می آید.
برخی از این آیات چنین اند:
-
سوره ی مبارکه ی واقعه
«ِاذَا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا * وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا * فَكَانَتْ هَبَاء مُّنبَثًّا»[۱۰]
«چون زمين با تكان [سختى] لرزانده شود و كوه ها [جمله] ريز ريز شوند و غبارى پراكنده گردند.»
-
سوره ی مبارکه ی معارج
«وَ تَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ»[۱۱]
«و كوه ها چون پشم زده گردد.»
-
سوره ی مبارکهی الحاقۀ
«وَحُمِلَتِ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ فَدُكَّتَا دَكَّةً وَاحِدَةً»[۱۲]
«و زمين و كوه ها از جاى خود برداشته شوند و هر دو آن ها با يك تكان، ريز ريز گردند.»
-
سوره ی مبارکه ی طور
«وَتَسِيرُ الْجِبَالُ سَيْرًا»[۱۳]
«و كوه ها [جمله] به حركت در آيند.»
-
سوره ی مبارکه ی مزمل
«يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ وَكَانَتِ الْجِبَالُ كَثِيبًا مَّهِيلًا»[۱۴]
«روزى كه زمين و كوه ها به لرزه در آيند و كوه ها بسان ريگ روان گردند.»
-
سوره ی مبارکه ی نبأ
«وَ سُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا»[۱۵]
«و كوه ها را روان كنند و [چون] سرابى گردند.»
-
سوره ی مبارکه ی قارعه
«وَ تَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنفُوشِ»[۱۶]
«و كوه ها مانند پشم زده شده، رنگين شود.»
-
سوره ی مبارکه ی طه
«فَيَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا»[۱۷]
«پس آن ها را پهن و هموار خواهد كرد.»
نفخ صور
رخداد دیگری که در آیات متعدد قرآن کریم از آن سخن رفته و خبر وقوعش مطرح گردیده است؛ حادثه ی نفخ صور است که در حقیقت می توان از آن به عنوان علامت و نشانه ی شکل گیری قیامت تعبیر نمود؛
«وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ ذلِكَ يَوْمُ الْوَعِيدِ»[۱۸]
«و در صور دميده مى شود؛ آن روز، روز تحقّق وعده وحشتناك است.»
و نیز این آیه ی کریمه:
«يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً»[۱۹]
«روزى كه در «صور» دميده مى شود و شما فوج فوج مى آييد.»
-
نام های متعدد
دمیده شدن در شیپور که در قرآن کریم در بیش تر موارد با عنوان «نفخ صور» از آن یاد می گردد، در برخی از آیات، با اسامی دیگری معرفی شده است که حکایت از عظمت و اهمیت این واقعه می نماید؛ هم چون آیه ی شریفه ی ذیل که واژه ی «ناقور» در آن به کار رفته است:
«فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ * فَذَلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ»[۲۰]
«پس چون در ناقور دميده شود؛ آن روز [چه] روز ناگوارى است.»
نام دیگری که در قرآن کریم برای صور وجود دارد، «صاخّه» به معنای فریادی است که گوش ها از شدّتش کر می گردد و در برخی از آیات نیز عنوان «صیحه» در مورد آن به کار رفته است:
«مَا يَنظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً»[۲۱]
«جز يك فرياد [مرگ بار] را انتظار نخواهند كشيد.»
از این واقعه هم چنین با عنوان «صعق» به معنای صدای شدید و صاعقه یاد شده است؛ البته با واژه ی «قارعه» نیز روبرو هستیم که می تواند نام دیگری برای «نفخ صور» باشد:
«الْقَارِعَةُ * مَا الْقَارِعَةُ»[۲۲]
«كوبنده؛ چيست كوبنده.»
-
تعداد نفخ صور
«صور» که بر اساس برخی از اخبار نقل شده از جانب معصومین علیهم السلام به تعداد مخلوقات الهی در آن روزنه هایی تعبیه گردیده است و بزرگی اش از آسمان تا زمین امتداد یافته است، وسیله ای شیپور مانند است که اسرافیل، این فرشته ی مقرّب الهی دو بار در آن می دمد که با دمیدن اول، مرگ اهل آسمان ها و زمین اتفاق می افتد و در دمیدن دوم که زمان آن چهل سال پس از واقعه ی اول است، انس و جن، حیاتی دوباره می یابند و از قبرها بیرون می آیند تا در برابر دادگاه الهی حاضر گردند. بدین جهت در آیات وارده پیرامون نفخ صور، با دو دسته از آیات روبرو هستیم که یک گروه مربوط به نفخ اوّل و دسته ی دیگر که تعدادشان نسبت به دسته ی اول بیش تر است، مربوط به نفخ دوّم می باشد.
در این بین توجه به این نکته نیز ضروری است که اگر چه هلاکت و نابودی برخی از امم گذشته هم چون قوم حضرت شعیب علیه السلام به سبب اجحاف در کیل و وزن، به واسطه ی صیحه ی آسمانی رقم خورده است؛
«فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ بِالْحَقِّ فَجَعَلْنَاهُمْ غُثَاء»[۲۳]
«پس فرياد [مرگبار]، آنان را به حق فرو گرفت و آن ها را [چون] خاشاكى كه بر آب افتد، گردانيديم.»
و یا قوم ثمود که با وجود مشاهده ی علائم عذاب از لجاجت و ایستادگی در برابر آیات الهی دست برنداشته و مبتلا به صیحه ای سخت و نابود کننده گردیدند؛ چنان چه امام صادق علیه السلام درباره ی این قوم سرکش فرمودند:
«فَلَمَّا كَانَ نِصْفُ اللَّيْلِ أَتَاهُمْ جَبْرَئِيلُ عَلَیهِالسَّلامُ فَصَرَخَ بِهِمْ صَرْخَةً خَرَقَتْ تِلْكَ الصَّرْخَةُ أَسْمَاعَهُمْ وَ فَلَقَتْ قُلُوبَهُمْ وَ صَدَعَتْ أَكْبَادَهُمْ… فَمَاتُوا أجمعين [أَجْمَعُونَ] فِي طَرْفَةِ عَيْنٍ صَغِيرُهُمْ وَ كَبِيرُهُم»[۲۴]
«چون نیمه شب فرا رسید، جبرئیل آمد و آن چنان بانگ بلندى بر آنان زد که گوش هاشان را درید و دل هاشان را شکافت و جگرهاشان را پاره کرد و در چشم برهم زدنی، همه ی آنان از كوچك و بزرگ مردند.»
اما روشن و بدیهی است که کیفیت صیحه ای که در آیات قرآن کریم به عنوان عذاب الهی از آن یاد شده است را هیچ گاه نباید با صیحه ای که از شروع قیامت خبر می دهد و سبب مرگ مخلوقات می گردد، قیاس نمود و این دو را یکی پنداشت.
-
رخدادی ناگهانی
مطلب مهم دیگری که در زمینه ی نفخ صور وجود دارد، سرعت وقوع و ناگهانی بودن این واقعه است؛ تا جایی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله درباره ی آن فرمودند:
«الرَّجُلانِ قَد نَشَرا ثَوبَهُما يَتَبايَعَانِ فَمَا يَطوِيَانِهِ حَتّى تَقُومُ السَّاعَهُ وَ الرَّجُلُ يَرفَعُ أُكلَتَه اِلى فيهِ فَمَا تَصِلُ اِلى فيهِ حَتّى تَقومُ وَ الرَّجُلُ يُليطُ حَوضَه لِيُسقَى مَاشِيَتَه فَمَا يُسقيهَا حَتَّى تَقُومُ»[۲۵]
«دو نفر در حالى كه لباس شان را گشوده و مشغول معامله اند، پيش از آن كه آن را برچينند، شاهد تحقق قیامت خواهند بود و نیز فردی لقمه ی غذایی را بر می دارد، اما قبل از آن كه آن را به دهانش برساند، قیامت واقع می گردد؛ هم چنین كسی به تعمير و گِل مالى حوضی مشغول است تا چهارپايانش را سيراب سازد، اما پيش از آن كه حیواناتش از آن بخورند، قيامت برپا مي شود.»
-
مرگی همگانی
امام سجاد علیه السلام در روایتی ارزشمند می فرماید:
«يَأْمُرُ اللَّهُ تَعَالَى إِسْرَافِيلَ أَنْ يَنْفُخَ فِي الصُّور… فَلَا يَبْقَى فِي الْأَرْضِ إِنْسٌ وَ لَا جِنٌّ وَ لَا شَيْطَانٌ وَ لَا غَيْرُهُمْ مِمَّنْ لَهُ رُوحٌ إِلَّا صَعِقَ وَ مَات… فَلَا يَبْقَى فِي السَّمَاوَاتِ ذُو رُوحٍ إِلَّا مَاتَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ وَ هُوَ جَبْرَائِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ وَ عِزْرَائِيل»[۲۶]
«خداوند به اسرافیل امر می کند، در صور بدمد … پس باقی نمی ماند بر روی زمین، انسان و جن و شیطان و هر دارای روح، مگر آنکه فریادی می زند و می میرد … و باقی نمی ماند در آسمان ها صاحب روح، مگر آن که می میرد؛ خداوند متعال می فرماید: «مگر کسی که خدا بخواهد» و آن ها جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل هستند.»
این امام عظیم الشأن در همین رابطه در بیانی دیگر می فرماید:
«فَيَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: يَا مَلَكَ الْمَوْتِ! مَنْ بَقِيَ مِنْ خَلْقِي؟ فَقَالَ يَا رَبِّ: أَنْتَ الْحَيُّ الَّذِي لا يَمُوتُ، بَقِيَ جَبْرَائِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ وَ بَقِيتُ أَنَا.»[۲۷]
«(پس از نفخ صور) خداوند می فرماید: ای ملک الموت از مخلوقاتم چه کسی باقی مانده است؟ إزرائیل جواب می دهد: ای پروردگار، تو زنده ای هستی که نمی میرد؛ تنها جبرائیل و میکائیل و اسرافیل و من باقی مانده ایم.»
البته بر طبق روایات دیگر اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، از آن جا که مرگ برای همه ی مخلوقات مقدر گردیده است، سرانجام، این چهار فرشته ی مقرب نیز می میرند تا غیر از خداوند متعال، کسی یا چیزی باقی نباشد؛ چنان چه از حضرت زین العابدین علیه السلام در روایت ذیل نقل گردیده است که پس از نفخ صور و مرگ همه ی موجودات، خداوند تعالی می فرماید:
«لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ» فَلَا يُجِيبُهُ أَحَدٌ فَيُجِيبُ هُوَ عَنْ نَفْسَهُ فَيَقُولُ: «لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّار»[۲۸]
«خداوند می گوید: «امروز فرمانروايى از آن كيست؟» و از کسی جوابی نمی آید؛ پس خداوند، خود جواب می دهد: «از آنِ خداوند يكتاى قهار است.»
-
ایمن از هراس
از آیات متعدد قرآن کریم دانسته می شود، رخداد شگرف نفخ صور، ترس و هراسی همگانی را در پی خواهد داشت که همین امر نیز سبب مرگ مخلوقات می گردد؛ اما نکته ی قابل تأمل، وجود استثنائی است که در این خصوص مطرح شده است؛ حقیقتی مهم، مبنی بر این که افرادی از خوف و هراس ناشی از دمیده شدن در صور در امان خواهند بود و گزندی به ایشان نخواهد رسید؛ انسان های بلند مرتبه ای که در دو آیه ی قرآن کریم، تعبیر ذیل نسبت به آنان وارد گردیده است:
«وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ»[۲۹]
«و در صور دميده مى شود؛ پس هر كه در آسمان ها و هر كه در زمين است، بيهوش در مى افتد، مگر كسى كه خدا بخواهد.»
هم چنین در سوره ی نمل آمده است:
«وَ يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ»[۳۰]
«و روزى كه در صور دميده شود، پس هر كه در آسمان ها و هر كه در زمين است، به هراس افتد، مگر آن كس كه خدا بخواهد.»
بدین جهت بعضی از بزرگان، درباره ی تعبیر «إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ» گفته اند: به طور قطع کسانی وجود دارند که صدای شدید صور در آن ها تأثیری نخواهد داشت و مرگی برای ایشان نخواهد بود. این گروه استنثاء مطرح شده در صحنه های دیگر قیامت را نیز به عنوان مؤید مدعای خویش مطرح می کنند:
«مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَ هُم مِّن فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ * وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ؟»[۳۱]
«هر كس نيكى به ميان آورد، پاداشى بهتر از آن خواهد داشت و آنان از هراس آن روز ايمنند و هر كس بدى به ميان آورد، به رو در آتش [دوزخ] سرنگون شوند. آيا جز آن چه مى كرديد، سزا داده مى شويد؟.»
چنان چه مفسر بزرگ قرآن کریم، علامّه طباطبایی رضوان الله علیه به این مطلب تصریح کرده است که فزع و ترس قیامت شامل افرادی که دارای اعمال پاک و نیّت خالصند و از گناه و معصیت جدا گردیده اند، نمی شود.
در برابر این نظریه، جمع زیادی نیز بر این باورند که به دلیل تصریح و تأکید قرآن کریم، مرگ، امری همگانی است و استثنایی در آن نخواهد بود؛
«كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ»[۳۲]
«هر نفسى، چشنده مرگ است.»
پس آن چه برای انسان های برجسته و ممتاز واقع می گردد، تأخیر در توفی ارواح مطهر آنان خواهد بود و شاهد بر این امر نیز روایاتی است که از تأخیر وفات انبیاء، اوصیاء، اولیاء سخن به میان آورده است.
[۱]. بحار الأنوار، ج۲، ص۲۶۳
[۲]. روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج۲، ص۴۸۵
[۳]. تفسير نور الثقلين، ج۵، ص۳۴ – ۳۶
[۴]. حج/۱-۲
[۵]. تکویر/۱-۲
[۶]. تکویر/۶
[۷]. دخان/۱۰
[۸]. جامع البيان في تفسير القرآن، ج۲۵، ص۶۸
[۹]. بحارالانوار، ج۶، ص۳۰۳
[۱۰]. واقعه/۴ -۶
[۱۱]. معارج/۷۰
[۱۲]. حاقه/۱۴
[۱۳]. طور/۱۰
[۱۴]. مزمّل/۱۴
[۱۵]. نبأ/۲۰
[۱۶]. قارعه/۵
[۱۷]. طه/۱۰۶
[۱۸] . ق/۲۰
[۱۹]. نبأ/۱۸
[۲۰]. مدّثر/۸ -۹
[۲۱]. یس/۴۹
[۲۲]. قارعه/۱-۲
[۲۳]. مؤمنون/۴۱
[۲۴]. بحار الأنوار، ج۱۱، ص۳۸۸ -۳۹۰
[۲۵]. تفسير نور الثقلين، ج۴، ص۳۸۸
[۲۶]. إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج۱، ص۵۳ -۵۴
[۲۷]. همان
[۲۸]. همان
[۲۹]. زمر/۶۸
[۳۰]. نمل/۸۷
[۳۱]. نمل/۸۹ -۹۰
[۳۲]. عنکبوت/۵۷
دیدگاه خود را ثبت کنید
Want to join the discussion?Feel free to contribute!